Wojna ich zabiła, nie złamała

Abp Antoni Julian Nowowiejski (1858-1941). Był biskupem płockim, wybitnym liturgistą. W swoich czasach na pewno jednym z najwybitniejszych. „Na tym polu zajął wcześnie w naszym kraju stanowisko pionierskie i zdobył sobie niebawem imię najlepszego liturgisty w Polsce” – opisywał arcybiskupa ks. Józef Umiński w I tomie studiów „Nasza Przeszłość”. Kochał książki. Przy pomocy kleryków porządkował bibliotekę seminaryjną. Katalog, który został spisany pod jego kierunkiem w 1981 roku, służył przez kolejne ćwierć wieku. Spod jego pióra wyszły „Ceremoniał parafialny” czy książka „Śpiew liturgiczny, muzyka i chóry Kościoła katolickiego”.

„Jako biskupa cechowała go(...) niezłomnośc zasad, wielka odwaga cywilna, głęboki patriotyzm, obowiązkowość i sumienność, jakich mało, niezmordowana pracowitość, żądza czynu wprost niezrównana, miłość dusz wiernych i pragnienie służenia im za wszelką cenę, zapał i ruchliwość prawie młodzieńcze” – pisał ks. Umiński.

Arcybiskup Nowowiejski był inicjatorem budowy kilka kilometrów za Płockiem ośrodka nazwanego później „Anotniówką”. Sam chętnie spotykał się tam z młodzieżą. Zreformował system kształcenia kapłanów. Oddzielił kurs przygotowawczy od wyższego seminarium, stwarzając tzw. seminarium mniejsze, które później przekształcił w gimnazjum klasyczne i zadekretował, aby każdy kandydat do seminarium wyższego posiadał pełną maturę gimnazjalną. Kurs zaś seminarium wyższego określił na 2 lata filozofii i 4 lata teologii. Młodych księży wysyłał na studia zagraniczne w trosce o kadrę profesorską dla diecezji.

II wojna światowa zastała go, gdy miał już 81 lat. Niemiecka napaść zniweczyła sporo jego pracy. Zbombardowana została katedra, zajęta Antoniówka, Część zbiorów biblioteki przepadło w ogniu, część wywieziono wraz z eksponatami muzeum diecezjalnego.

Arcybiskup został aresztowany z grupą księży z diecezji. Osadzono go w 1940 roku obozie w Działdowie. Strażnicy znęcali się nad ponad osiemdziesięcioletnim już wtedy hierarchą. Zdzierali z niego ubranie, a kijami zmuszali do biegu. Torturowali, gdy odmówił podeptania rzuconego w błoto biskupiego krzyża. „Chrystus dał życie za owce swoje, tegoż samego żąda od swoich zastępców” – mawiał.

  abp Antoni Julian Nowowiejski
Narodowe Archiwum Cyfrowe, Sygnatura: 1-R-135 Licencja Domena publiczna