Nowy numer 13/2024 Archiwum

Nie bójcie się śmierci

Starano się tłumaczyć że to jest część jakiegoś Bożego planu i że śmierć nie jest końcem - mówi o kazaniach wygłaszanych podczas Powstania Warszawskiego dr Karol Mazur. Zdarzało się, że dowódcy powstańczy zachęcali pary do decyzji o małżeństwie bo zależało im, żeby po paru pogrzebach nastąpił też ślub – zaznacza historyk w rozmowie z KAI. Kierownik Działu Edukacyjnego Muzeum Powstania Warszawskiego opowiada o religijności powstańców, "przypadkowych" kapelanach, którzy zostali męczennikami i o głównych powstańczych dylematach moralnych.

Z okazji przypadającej 1 sierpnia 71. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego przypominamy wywiad opublikowany przed rokiem.

Tomasz Królak: Temat: "Kapelani Powstania Warszawskiego". Najkrótsza odpowiedź?

Dr Karol Mazur: Duchowni, którzy znaleźli się w Warszawie i postanowili służyć tutaj ludziom w warunkach wojny. Tak, jak państwo polskie odradzało się w Powstaniu Warszawskim, wychodząc z podziemia, tak i Kościół katolicki – choć oczywiście podczas okupacji mógł działać jawnie – chciał służyć państwu polskiemu. Dążył do dostosowania swoich struktur do odradzającego się państwa. W ten sposób chciał wspierać zarówno powstańców jak i ludność cywilną poprzez pracę duszpasterską.

A co ci kapelani robili przed wojną? Zajmowali się zapewne zwyczajną pracą duszpasterską w Warszawie i okolicach?

Tak, byli zwyczajnymi duchownymi, niemniej w wielu tych życiorysach obecny jest epizod 1920 roku, to znaczy zaangażowania wojskowego w wojnie polsko-bolszewickiej na różnych poziomach. Niektórzy z przyszłych księży brali urlop w seminarium, żeby zaangażować się w wojsku. Widać więc wśród duchownych poczucie służby, nie tylko na rzecz Kościoła ale państwa polskiego. Później ci ludzie w różny sposób się rozwijają: niektórzy robią kariery naukowe, inni widzą swoje powołanie w zakonach, itd.

Którzy z nich szczególnie zasługują na wydobycie "z szeregu" przez współczesnych historyków?

Kiedy śledzi się losy ich wszystkich, na plan pierwszy wybijają się szczególnie trzej duchowni – wszyscy zginęli śmiercią męczeńską, dwaj zostali beatyfikowani.

Pierwsza z tych postaci to pallotyn, ks. Józef Stanek. Kapelanem został przypadkowo. Urodził się na pograniczu polsko-słowackim, w Łapszach Niżnych. Podczas okupacji mieszkał w domu swojego zgromadzenia w Ołtarzewie pod Warszawą, studiował na tajnym uniwersytecie.

1 sierpnia miał zajęcia z socjologii i po prostu nie zdążył wrócić. Na początku był w Śródmieściu na ul. Hożej, potem sprawował posługę na Koszykach. Po jakimś czasie okazało się, że na Czerniakowie brakuje kapelanów i szef duszpasterstwa Powstania warszawskiego, ks. Stefan Kowalczyk ps. "Biblia" wysłał go właśnie tam. Ks. Józef w pełni zaangażował się w pracę wśród żołnierzy, chociaż wcześniej nie należał do struktur konspiracyjnego duszpasterstwa. Nie rozstawał się ze stułą ani z sutanną, otwarcie pokazując, że jest osobą duchowną. I to rozwścieczyło Niemców.

Którzy "wyłowili" go z szeregu.

Tak, to było w końcu września, kiedy powstanie na Czerniakowie już padło. Oprawcy, którzy wpadli na Czerniaków nie mogli znieść zachowania ks. Stanka. Znamy relacje bezpośrednich świadków tamtych chwil. Jeden z esesmanów krzyczał do księdza: jesteś najgorszy ze wszystkich, już wolę Polaków i Żydów, jesteś diabłem. Tak, nawet tak przewrotnie go nazwał.

Ks. Stanek, który znał niemiecki, próbował negocjować z esesmanami, żeby zachowywali się godnie wobec ludności cywilnej. Trafił jednak na najgorszych oprawców Powstania czyli esesmanów z oddziałów Oskara Dirlewangera.

Ks. Józef najpierw został brutalnie pobity w obecności grupy zatrzymanych cywili a następnie powieszony na stule... Świadkiem jego śmierci był ks. mjr Józef Warszawski ps. "Paweł", który stał w mundurze wojskowym. Opisał później to zdarzenie i, jak wyznaje, zastanawiał się, dlaczego ominął go podobny los. Niemcy wiedzieli, że jest księdzem, no ale nie "kłuł" ich w oczy sutanną... "Paweł" był zresztą znakomitym kapelanem w "Zośce" i "Parasolu", niósł otuchę walczącym harcerzom, wspomina o nim Kamiński w "Kamieniach na szaniec". Zmarł w 1997 r.

Drugi obok ks. Stanka błogosławiony kapelan Powstania, także "przypadkowy", to dominikanin, o. Michał Czartoryski. Przebywał w klasztorze na Służewiu, który nie został objęty działaniami powstańczymi. Były tam koszary niemieckie a część budynków klasztornych Niemcy oddali dominikanom.

1 sierpnia ojciec Michał zjawił się na Powiślu u lekarza okulisty, odwiedzał też bliskiego znajomego i tam zastało go Powstanie. Także on bez reszty zaangażował się wśród w działania duszpasterskie. Pełnił posługi religijne, m.in. odprawiał Msze – zresztą, podczas walk księża odprawiali po kilka mszy dziennie, bo taka była potrzeba. Dominikanin zasłynął jako duszpasterz-pracoholik. Był kapelanem w szpitalu na Powiślu, urządzonym w piwnicy budynku na rogu ulic Smulikowskiego i Tamka. Na początku września dopadli go tam niemieccy oprawcy, którzy rozstrzelali chorych i ich kapelana, a następnie spalili ciała zamordowanych.

W gruncie rzeczy, gdyby chciał, o. Michał mógłby się uratować, ale uznał, że nie może zostawić swoich podopiecznych. Świadek, któremu udało się uratować relacjonował, że Niemcy wyciągnęli o. Michała ze szpitala i zapytali kim jest. Był w sutannie, nie chciał nawet rozmawiać, pokazał tylko dokumenty. Kazali mu zdjąć sutannę ale kategorycznie odmówił. Wtedy go zabili.

Przed wojną o. Michał słynął z praktykowania radykalnego ubóstwa. Podkreślał, że musi być ono tak radykalne jak u św. Franciszka. Swojego miejsca szukał długo i w różnych zakonach.

« 1 2 3 4 »
oceń artykuł Pobieranie..

Zapisane na później

Pobieranie listy