Debata wokół książki Andrzeja Grajewskiego. Zobacz nagranie spotkania z Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego

W spotkaniu w siedzibie Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego udział wzięli: dr Andrzej Grajewski („Gość Niedzielny”), prof. Paweł Kowal (Instytut Studiów Politycznych PAN), prof. Paweł Skibiński (Uniwersytet Warszawski), prof. Hanna Suchocka (Uniwersytet Adama Mickiewicza). Prowadzenie: Piotr Dmitrowicz (dyrektor Mt 5,14 | Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego).

Start transmisji na żywo o godz. 18.

Andrzej Grajewski, doskonale znany czytelnikom „Gościa Niedzielnego”, opublikował właśnie bardzo ważne dzieło, nad którym pracował przez wiele lat. Doktor Grajewski jest bowiem nie tylko dziennikarzem, ale także wybitnym historykiem, który bada najnowsze dzieje Kościoła w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Można powiedzieć, że wydana teraz książka podsumowuje znaczną część prowadzonych przezeń badań. „W dialogu i zwarciu” zawiera opis zmieniających się relacji między Stolicą Apostolską a Związkiem Sowieckim, od czasu powstania pierwszego państwa komunistycznego aż do jego upadku na początku lat 90. XX wieku. Jak ważna jest to kwestia, możemy się zorientować i dzisiaj, na przykład słuchając wypowiedzi papieża Franciszka na temat wojny na Ukrainie, które budzą wiele kontrowersji i elektryzują polską i światową opinię publiczną. A przecież opinie formułowane przez Ojca Świętego wynikają z doświadczeń i przekonań nie tylko samego papieża, ale także sporej części kościelnej elity, przekonań ukształtowanych jeszcze w okresie sowieckim, opisywanym przez autora „W dialogu i zwarciu”. Trzeba też pamiętać, że Rosja dźwiga brzemię postsowieckiego dziedzictwa, które wywiera wpływ na stosunki religijne w naszej części Europy - pisze o książce Andrzeja Grajewskiego prof. Paweł Skibiński.

Na wstępie autor książki wyznał, że miejsce debaty jest najlepsze, ponieważ jest dedykowane dwóm niezwykłym postaciom: prymasowi Polski kard. Stefanowi Wyszyńskiemu i św. Janowi Pawłowi II, którzy odgrywają niezwykle ważną rolę w książce. Jan Paweł II ze względu na swój pontyfikat i zmiany, które wtedy nastąpiły na linii Moskwa-Watykan. Natomiast kard. Wyszyński jako ważny stymulator polityki Watykanu, częstokroć bardzo krytyczny wobec tego, co przyjęło się nazywać "Ostpolitik", czyli wschodnią polityką Watykanu, realizowaną za czasów Jana XXIII, a potem głównie za Pawła VI. "Z tego punktu widzenia to nasze spotkanie, w tym miejscu, jest bardzo adekwatne co do treści książki" - zaznaczył Grajewski. 

Odnosząc się do tytułu publikacji przypomniał, że jest wiele książek, które mówią o prześladowaniach Kościoła, jego męczeństwie w czasach komunistycznych w Związku Sowieckim i krajach Europy środkowo-wschodniej. "Mnie interesował szerszy kontekst. Pomimo jawnego antyreligijnego charakteru Związku Sowieckiego, Stolica Apostolska nigdy nie rezygnowała z prowadzenia jakiejś formy dialogu. Czasami przyjmowało to formę misji charytatywnych, czasami była to próba tajnej dyplomacji, a czasami było to na zasadzie tajnych, poufnych spotkań" - zaznaczył Grajewski. 

Zwrócił uwagę, że Sobór Watykański II nie wspomniał nic o komunizmie, mimo że zajmował się analizą i oceną świata współczesnego i relacji między Kościołem a światem. "(...) istnienie Związku Sowieckiego jako państwa oparto po raz pierwszy w dziejach na ateistycznej doktrynie, która była nie tylko światopoglądem, ale racją polityczną funkcjonowania tego państwa" - przypomniał. 

Zaznaczył, że celem książki nie jest tylko pokazanie relacji dyplomatycznych Watykanu ze Związkiem Sowieckim, ale także istotnych relacji pomiędzy episkopatami krajów środkowoeuropejskich w czasach komunistycznych. Grajewski wskazał również na istotnego partnera dialogu Watykanu z państwem sowieckim,  którego rola historycznie się zmieniała, a mianowicie Patriarchatu Moskiewskiego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, który przez jakiś czas odgrywał rolę nieformalnego kanału, a w czasach Michaiła Gorbaczowa i pierestrojki stał się istotnym graczem. 

„Książka to opus vitae dr. Andrzeja Grajewskiego, wybitnego znawcy spraw wschodnich, a szczególnie sytuacji Kościoła katolickiego w ZSRS oraz w krajach podległych Związkowi Sowieckiemu. W swojej najnowszej publikacji autor w sposób syntetyczny opisuje pełne zawiłości i dramatycznych zwrotów relacje pomiędzy Stolicą Apostolską a Związkiem Sowieckim, począwszy od rewolucji bolszewickiej, aż do końca imperium w 1991 r. Ostrożne próby porozumienia ze strony dyplomacji papieskiej napotykały twardy, niekiedy bezwzględny opór władz ZSRS. Jakościowa zmiana polityki wschodniej Watykanu nastąpiła za pontyfikatu Jana Pawła II, który rzucił wyzwanie władcom na Kremlu. Warto podkreślić popularyzatorski walor książki, której autor jest wieloletnim publicystą „Gościa Niedzielnego” – napisał Grzegorz Polak, wicedyrektor Mt 5,14.