Nowy Jork: Wystawa poświęcona religijnym aspektom twórczości A. Warhola

Na świecie jest on znany przede wszystkim z artystycznych prezentacji przedmiotów kultury konsumpcyjnej oraz stylizowanych portretów największych gwiazd świata rozrywki i wizerunków powszechnie znanych postaci. Ale – jak przyznają dziś historycy sztuki – „religia była kluczem do zrozumienia jego twórczości”.

Wpływ religii na twórczość amerykańskiego artysty najlepiej bodaj przedstawił historyk sztuki John Richardson w mowie pogrzebowej podczas mszy za zmarłego w katolickiej katedrze św. Patryka w Nowym Jorku 1 kwietnia 1987 r. Powiedział on, że „ci, którzy go znają tyko w kontekście [tego, co można uznać] za przeciwieństwo duchowości, mogą być zdumieni faktem, że to właśnie duchowość istniała w jego życiu. Element duchowy nie tylko istniał, ale stal się on kluczem (do zrozumienia) jego duszy artystycznej”.

Według autorki obszernego artykułu nt. Warhola w NBC News z 7 grudnia Julianne McShane „w całej jego twórczości powtarza się motyw Jezusa i Maryi. To samo dotyczy jego dzienników, w których dokumentował np. szczegóły swojej podroży do Watykanu w 1980 i osobiste spotkanie z Janem Pawłem II”.

Wystawa w Brooklyn Museum pokazuje ponad 100 obiektów, świadczących o głębokich związkach artysty z wiarą, która była dla niego, jak mówi Carmen Hermo – wicekuratorka wystawy – „i muzą, i istotną siłą napędową w jego życiu”. Według niej „dzięki swym portretom celebrytów i obrazów obiektów, które kształtowały kulturę amerykańską lat sześćdziesiątych, łącznie z puszkami zupy Campbell i butelkami Coca-Coli, Warhol proroczo dostrzegł (tapped into) ten pokład w kulturze, który można nazwać «oddawaniem czci»”. Być może była to także próba demaskowania współczesnej formy bałwochwalstwa, związana właśnie z kulturą konsumpcyjną.

Dużą rolę w życiu artysty odegrała jego matka Julia Zavacky Warhola – głęboko wierząca kobieta, której zawdzięczał on szczególnie swoje religijne wychowanie w dzieciństwie. Kurator wystawy José Carlos Diaz tłumaczy, że „co prawda nie mamy wielu dowodów na to, do jakiego kościoła i jak często chodził on na msze i nabożeństwa, ale wiemy, że przez całe życie był on związany z Kościołem”.

Bliska więź z religijną matką zainspirowała Warhola do stworzenia cyklu „Współczesne Madonny”, których siedem wystawiono w muzeum. Cyklu tego jednak twórca nie dokończył. Według kuratora ta zmiana planów mogła mieć związek z kulturą amerykańską tamtych czasów, która „stygmatyzowała pokazywanie w sztuce karmienia piersią”.

Innym ciekawym aspektem twórczości tego artysty są dwa jego bardzo znane dzieła, w pewnym stopniu przeciwstawne sobie, wykonane techniką sitodruku (formą drukową jest w niej szablon nałożony na drobną siatkę tkaną, metalową lub z włókien sztucznych, a wykonanie odbitki polega na przetłaczaniu farby przez matrycę). Pierwsze z tych dzieł jest poświęcone Jacqueline Kennedy, opłakującej swego zamordowanego [w 1963] męża, prezydenta Johna F. Kennedy'ego przy jego trumnie. Drugi obraz pokazuje aktorkę Marilyn Monroe, która zmarła z powodu przedawkowania narkotyków w 1962 r., a z którą prezydent miał ponoć romans. Tu znowu, według kuratora wystawy, pojawia się paradoksalnie wymiar religijny: biblijne zestawienie (juxstaposition) dobrej i niedobrej kobiety (por. np. Ksiega Przysłów 14,1).

Religijność Warhola, stale obecna w jego życiu, choć z różnymi wzlotami i upadkami – Warhol był gejem, ale uważano go za „samotnika” – pogłębiła się zwłaszcza po próbie zamachu na niego w 1968, którego dokonała radykalna feministka Valerie Solanas. Nawiązując do tego zdarzenia wicekuratorka Hermo podkreśliła, że „Warhol stał się od tego czasu jeszcze głębszy w swojej «bojaźni Bożej»”. Jego związek z religią wyraża też jego skromny grób – obok rodziców – na greckokatolickim cmentarzu św. Jana Chrzciciela w Bethel Park w stanie Pensylwania. Obok puszki zupy „Campbell” znajduje się tam epitafium m.in. z prawosławnym krzyżem i dłońmi złożonymi do modlitwy.

Andy (właściwie Andrew) Warhol urodził się 6 sierpnia 1928 w Pittsburghu w greckokatolickiej (rusińskiej) rodzinie łemkowskiej, pochodzącej ze wsi Miková w dzisiejszym powiecie Stropkov koło miasta Medzilaborce w północno-wschodniej Słowacji. Był artystą amerykańskim, jednym z głównych przedstawicieli pop-artu, znanym przede wszystkim z prostych i seryjnych kompozycji silnie skontrastowanych kolorystycznie, które tworzył głównie techniką serigrafii. Powstałe dzięki tej metodzie sitodruki pokazują produkty konsumpcyjne z przeciętnej amerykańskiej lodówki, np. puszki Coca-Coli czy zupy pomidorowej Campbell oraz przedmioty z życia codziennego, np. maki, banany, pudełka proszku Brillo.

Serigrafia umożliwiła Warholowi odtwarzanie wystylizowanych portretów największych gwiazd świata rozrywki, m.in. Brigitte Bardot, Marilyn Monroe, Elvisa Presleya, Jacqueline Kennedy-Onassis, Marlona Brando czy Elizabeth Taylor. Tworzył też wizerunki innych powszechnie znanych wówczas postaci, np. Mao Zedonga czy Włodzimierza Lenina.

Oprócz działalności malarsko-rysunkowej Warhol dał się poznać również jako utalentowany reżyser i w latach 1963-68 nakręcił ponad 60 filmów krótko- i długometrażowych. Poza tym on sam stał się bohaterem kilku innych filmów.

3 czerwca 1968 do jego nowojorskiej pracowni przyszła niezrównoważona psychicznie wojująca feministka, pisarka Valerie Solanas (która wcześniej grała w wielu jego filmach) i trzykrotnie do niego wystrzeliła, niemal go zabijając. Kule trafiły go w żołądek i oba płuca, po czym kobieta strzeliła jeszcze w udo przyjaciela artysty – Mario Amaya. Warhol przeżył zamach i wybaczył swej niedoszłej zabójczyni, nigdy już jednak nie odzyskał pełnił sił i zdrowia. Zmarł 22 lutego 1987 w Nowym Jorku.

Wystawa „Andy Warhol: Objawienie” w nowojorskim The Brooklyn Museum trwa od 14 listopada br. do 19 czerwca 2022 r.