Wypalenie rodzicielskie – jak je rozpoznać i przezwyciężyć?

W 2019 r. WHO wpisała wypalenie do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób jako chorobę zawodową, której objawy to m.in. zmęczenie, zmiana wzorca snu i uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Stereotypowo kojarzy się ono z zawodami obciążonymi dużą presją jak medycy, prawnicy czy finansiści. Coraz liczniejsze badania dowodzą jednak, że może się zdarzyć również osobom funkcjonującym w innych rolach, a pandemia zwiększyła stopień narażenia na czynniki wywołujące to zaburzenie.

Pierwsze badania na temat wypalenia rodzicielskiego zrealizowano w USA w latach osiemdziesiątych poprzedniego wieku, koncentrując się na rodzicach dzieci chorujących na nowotwory (Procaccini, J., and Kiefaber, M. W., Parent Burnout, Doubleday, 1983). W 2018 r. zespół naukowców pod kierownictwem prof. Isabelle Roskam i prof. Moïry Mikolajczak, psycholożek z Katolickiego Uniwersytetu w Louvain w Belgii, postawił tezę, że może go doświadczyć każdy rodzic.

Prof. Roskam i jej współpracownicy skonstruowali kwestionariusz zwany Skalą Wypalenia Rodzicielskiego (Parental Burnout Assessment) i wyróżnili konkretne wskaźniki rodzicielskiego wypalenia: wyczerpanie, kontrast pomiędzy obecnym, a wcześniejszym stylem sprawowania opieki nad dziećmi, przemęczenie rolą rodzica i emocjonalne zdystansowanie wobec dzieci.

Aby dowiedzieć się więcej na temat przyczyn tego zjawiska, zespół podjął się obserwacji ponad 17 000 rodziców w czterdziestu dwóch krajach na całym świecie. W czasie pandemii zrobiono badania uzupełniające, które wykazały, że odsetek wypaleń rodzicielskich znacząco wzrósł wśród niektórych populacji podczas pandemii Covid-19.

Według prof. Roskam, wśród rodziców, którzy zgłaszali ten problem, jeden komponent powtarzał się przed i podczas pandemii. - Wypalenie jest rezultatem nadmiernego stresu przy jednoczesnym braku zasobów, by sobie z nim radzić. Wypalenie nastąpi tylko wtedy, gdy jest zaburzona równowaga między stresem i zasobami - zwraca uwagę badaczka.

Pierwszy etap wypalenia to wszechogarniające wyczerpanie - fizyczne lub psychiczne w zależności od wieku dzieci. Rodzice małych dzieci są skrajnie zmęczeni fizycznie, zaś rodzice nastolatków skarżą się na wyczerpanie emocjonalne z powodu konfliktów z dziećmi. W miarę pogłębiania się kryzysu rodzice mają tendencję do uczuciowego dystansowania się w stosunku do dzieci, by zachować energię. Po tym etapie następuje faza, gdy rodzice zauważają, że bycie rodzicem nie daje im spełnienia. - Ci rodzice mówią: "Kocham moje dzieci, ale nie dam rady już z nimi przebywać, właściwie nie chcę być już rodzicem" - mówi prof. Mikolajczak.
Podobnie jak w przypadku wypalenia zawodowego, symptomy wypalenia rodzicielskiego nawarstwiają się. Faza wyczerpania nie mija, gdy następuje faza zdystansowania i utraty poczucia spełnienia. W rezultacie rodzice z syndromem wypalenia zwykle zgłaszają kontrast pomiędzy tym, jakimi rodzicami byli, jakimi chcieliby być i jakimi rzeczywiście się stali. To powoduje, że przeżywają ogromny stres, wstyd i poczucie winy, które w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do myśli samobójczych i pragnienia ucieczki. Prof. Mikolajczak i jej zespół odkryli, że myśli samobójcze są znacznie częstsze w przypadku wypalenia rodzicielskiego niż w przypadku wypalenia zawodowego czy depresji.

Rodzice cierpiący na wypalenie częściej stosują przemoc wobec dzieci lub je zaniedbują, nawet gdy filozofia wychowania, którą wyznają, sprzeciwia się takim zachowaniom. Najnowsze badania wykazują wpływ wysokiego poziomu wypalenia na stosowanie kar i praktyk przemocowych, zaś wśród rodziców, którzy zgłaszali największe zmiany w poziomie wypalenia w okresie od stycznia do czerwca 2020 wystąpiło największe ryzyko maltretowania dzieci.

Dane dotyczące wzrostu odsetka wypalenia rodzicielskiego w czasie pandemii nie zaskakują, gdyż badacze dowiedli już wcześniej, że warunki, które nasiliły się w czasie lockdownu (m.in. brak bezpieczeństwa finansowego, brak wsparcia i izolacja społeczna) są istotnymi czynnikami ryzyka wystąpienia tego stanu.

Na następnej stronie przeczytasz, jak radzić sobie z wypaleniem rodzicielskim