Afganistan: Chrześcijanie w kraju talibów
Zagarnięcie 16 sierpnia przez radykalnych islamistów – talibów władzy w Afganistanie jest okazją do przyjrzenia się także dziejom chrześcijaństwa w tym kraju, tym bardziej że mają one prawie dwutysiącletnią przeszłość. Należy jednak zaznaczyć, że od wielu wieków na tych ziemiach jest obecny niemal wyłącznie islam, choć bardzo zróżnicowany wewnętrznie.
Jedyne liczby, jakie można w miarę dokładnie przytoczyć odnośnie do wyznawców Chrystusa w tym środkowoazjatyckim państwie, dotyczą katolików – ocenia się, że jest ich (a przynajmniej było do czasu wejścia do Kabulu talibów) nieco ponad dwustu, nic natomiast nie wiadomo o innych wyznaniach: prawosławnych i protestantach.
Pierwsze tysiąclecie – początki, rozwój i zanik Kościołów
Świadectw o najwcześniejszej obecności chrześcijan na terenie dzisiejszego Afganistanu nie ma zbyt wiele, a te, które istnieją, są rozproszone po różnych źródłach. Prawdopodobnie najstarsze z nich pochodzi z „Księgi praw krajów” syryjskiego astrologa, filozofa, teologa i poety Bardesanesa (154-222) lub jego ucznia Filipa. Wspomina on o chrześcijanach w Baktrii – krainie, położonej na północy obecnego Afganistanu i częściowo Pakistanu.
W połowie VI wieku na zachodniej granicy tego obszaru, na wyżynie Bathyz (obecnie na południu Turkmenistanu) znaleźli schronienie chrześcijanie, wydaleni przez Persów z niektórych miast zachodniosyryjskich i wydani Heftalitom (tzw. „Białym Hunom”). Nowi przybysze przynieśli ze sobą swoją wiarę, którą rozprzestrzenili wśród miejscowej ludności, która po nawróceniu poprosiła nestoriańskiego katolikosa Mara Abbę I o własnego biskupa.
Z drugiej strony z niektórych źródeł wiadomo, że chrześcijaństwo szerzyło się na terenie dzisiejszej prowincji Herat (starożytna Aleksandria Ariana) w zachodniej części kraju. W V wieku miał tam swoją katedrę biskup Kościoła Wschodu (nestoriańskiego) – znane są imiona 3 tamtejszych hierarchów, którzy wzięli udział w soborach (synodach) w latach 424, 486 i 497. Za czasów nestoriańskiego patriarchy-katolikosa Iszojahba I (582-95) biskup Heratu otrzymał godność metropolity i później zajmował 9. miejsce wśród metropolitów lub 3., według Eliasza z Damaszku (z ok. 900 roku), wśród „metropolitów zewnętrznych [zagranicznych]”. Znane są imiona trzech takich metropolitów z VIII stulecia, po czym z rzadka pojawiają się one do początków XIV wieku.
W VII w. w Heracie pojawiła się siedziba biskupa innego Kościoła wschodniego, tzw. niechalcedońskiego – jakobickiego (zachodniosyryjskiego). Z listu nestoriańskiego katolikosa Tymoteusza I (780-823) do metropolity Elamu Sergiusza (przełom VIII i IX w.) dowiadujemy się o dysputach teologicznych między jakobitami a nestorianami w Heracie. W połowie IX w. tamtejszy biskup jakobicki uzyskał tytuł metropolity. Niemal pełny wykaz kolejnych metropolitów jest znany do połowy XI wieku.
Później wiadomości o chrześcijanach na tych ziemiach zanikają; dopiero w 1339 arabski kronikarz Hamd Allah al-Mustawafi wspomina w jednym ze swych dzieł o kościele chrześcijańskim, „który niegdyś tu był”, to znaczy na przedmieściach dzisiejszego Heratu. O obecności chrześcijan na tym terenie świadczy zresztą współczesna nazwa miasteczka, otaczającego to miasto – Indżil, czyli po arabsku Ewangelia. W innym miasteczku, na południe od Heratu – Puszang (lub Fuszang) istniała katedra nestoriańska, wspominana w zabytkach z VI wieku, której jeden z przedstawicieli brał udział w synodzie w 585 r.
Chrześcijaństwo pojawiło się też w Sistanie (dawnym Sakastanie lub – według muzułmanów – Sedżestanie) na obecnym pograniczu irańsko-afgańskim. Pierwsza nestoriańska siedziba biskupia powstała tam już na początku IV w., a miejscowy biskup uczestniczył w soborze w 424 r. Później w pismach katolikosa Mara Abby I (540-52) pojawiają się wzmianki o biskupach Sakastanu m.in. z Bustu, Zarandżu i kilku innych miejscowości. Potem na terenie dzisiejszego Sistanu afgańskiego działali głównie jakobici, a po stronie irańskiej – nestorianie. Ostatnie wiarygodne wiadomości o biskupach nestoriańskich na tych ziemiach pochodzą z pierwszego ćwierćwiecza VIII stulecia.
Dłuższą obecnością w Sakastanie może się wykazać Kościół zachodniosyryjski (czyli jakobicki). Jego wyznawcy zostali tam przesiedleni z Edessy po zdobyciu jej przez Persów w 609; poza tym stanowili oni znaczną część osiadłych tam kupców syryjskich, o czym mówi „Kronika z Siirt” (Historia nestoriańska) z ok. X w. Jakobici na tych ziemiach podlegali patriarsze antiocheńskiemu, który utworzył tam w połowie VII stolicę biskupią. Wykaz miejscowych biskupów sięga czasów najazdów mongolskich, czyli mniej więcej początków XIII wieku, po czym wszelkie wiadomości o chrześcijaństwie na tych ziemiach zanikają.
