"Im większe będą naciski, aby jakąś sprawę zostawić, tym bardziej będziemy się nią zajmować"

Łukasz Kasper: W jakim celu powstała Państwowa Komisja ds. wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15?

Błażej Kmieciak: Myślę, że uświadomiliśmy sobie jako społeczeństwo, że każda przemoc seksualna jest zła i każda przemoc seksualna powoduje niepojęte konsekwencje. Natomiast ta, która dotyczy wykorzystania dziecka, osoby często całkowicie kruchej i bezbronnej, jest szczególnym rodzajem zła. I choć tego typu przypadków z perspektywy kryminologicznej pewnie nie jest znacznie więcej niż innych rodzajów przestępstw – choć tego do końca nie mogę sprawdzić – to jednak jest to ten rodzaj czynu prawnie i etycznie złego, który powinien się spotkać ze zdecydowaną reakcją państwa.

O przestępstwach seksualnych wobec dzieci, bez względu na środowisko, z którego pochodzi sprawca, słyszymy od dawna, ale Państwowa Komisja powstała dopiero w tym roku. Dlaczego tak się stało?

Może dlatego, że usłyszeliśmy głos ofiar, także za pośrednictwem mediów. Ofiary opowiadają o piekle, którego doświadczyły.

Mam wrażenie, że skoro powołano Komisję, to gdzieś powstała refleksja, że obowiązujące do tej pory procedury w prawie cywilnym, a być może także w systemach wewnątrzkościelnych, są niewystarczające?

Mamy tu do czynienia z dwoma poziomami. Jest poziom przepisów prawnych, ustaw i wszelkiego rodzaju regulacji oraz poziom praktyki. Mamy coraz lepsze prawo karne dotyczące odpowiedzialności karnej za czyn pedofilski. Natomiast także doświadczenie różnego rodzaju instytucji w krajach zachodnich pokazuje, że jest bardzo ważne, aby istniało miejsce poświęcone osobom pokrzywdzonym, które w pewnym sensie specjalizuje się we wsparciu tej grupy osób. Z perspektywy wiktymologicznej doświadczenie przemocy seksualnej pozostawia u dziecka ten rodzaj strasznych szkód na całe życie, które wymagają odrębnego spojrzenia także przez organy państwa.

Jak doszło do tego, że zaproponowano Panu przewodniczenie Komisji?

Jestem pedagogiem specjalnym i teoretykiem prawa. Byłem Rzecznikiem Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego. Naukowo zajmuję się prawem medycznym, habilitowałem się z dziedziny praw dziecka. W połowie maja br. Rzecznik Praw Dziecka zaproponował mi członkostwo w Państwowej Komisji. W okresie przed samym ślubowaniem, gdy już byłem jej członkiem, zostałem zapytany o to, czy rozważyłbym objęcie funkcji przewodniczącego, i wyraziłem na to zgodę, mając świadomość, jak ważne jest nie tylko uruchomienie działań samej Komisji, ale także stworzenie Urzędu Państwowej Komisji, dzięki któremu może ona realizować swoje ustawowe obowiązki.

Przed powstaniem Komisji dużo było krytyki dotyczącej opieszałości jej tworzenia, potem niebotycznego budżetu, niejasnych kompetencji wobec instytucji już zajmujących się przestępstwami pedofilii, wreszcie wątpliwości, czy członkowie Komisji mają wykształcenie i doświadczenie adekwatne do materii, jaką mają się zajmować. Jak dziś odpowiada Pan na tę krytykę?

Od czterech miesięcy pracuję na co dzień z pozostałymi członkami Komisji. Gdy pojawiły się kolejne obostrzenia związane z pandemią, rozpoczęliśmy pracę w trybie zdalnym. Członkowie Komisji to osoby, które mają ogromne kompetencje zawodowe, pozwalające im zasiadać w tym gremium. Wydaje mi się, że wszystkie siedem osób uzupełniają się w różnych kompetencjach i doświadczeniach. Jeśli chodzi o krytykę, która pojawia się na różnych poziomach: politycznym, prawnym, społecznym – ona jest tak wielowątkowa, że pewnie można by napisać solidny artykuł na ten temat. Byłem krytykowany jako przewodniczący Komisji za to, że jej nie było, a potem, że jest; albo za różne miejsca, w których pracowałem. Jeśli za jakiś czas pojawi się krytyka merytoryczna dotycząca naszych działań, to wtedy dużo chętniej będę poświęcał na nią czas. Na razie jest ona oparta na komentarzach, a nie na faktach.

A nie ma Pan wrażenia, że gdyby nie filmy braci Sekielskich, to Państwowa Komisja ds. pedofilii jeszcze długo nie zostałaby powołana?

Prawo powstaje bardzo często niejako przy okazji pojawiania się istotnych emocji. Są takie przepisy prawne, które są z tym mocno związane. Na pewno ustawa o Państwowej Komisji powstała w związku z tym, że – jak już wspomniałem – jako społeczeństwo usłyszeliśmy głos ofiar, a na pewnym etapie nawet krzyk rozpaczy, co widać było chociażby w pierwszym filmie braci Sekielskich „Nie mów nikomu” w historii ofiary jednej z osób duchownych. Jako socjolog prawa mogę powiedzieć, że dla mnie jest całkowicie zrozumiałe to, iż ustawa powstaje na fali emocji. Im częściej ją czytam, im dłużej jestem członkiem i przewodniczącym Komisji i im więcej razy rozmawiam z innymi jej członkami, tym bardziej mam świadomość, że to bardzo dobrze, iż te emocje w społeczeństwie są. W jakich okolicznościach powinna powstawać ustawa? To pytanie, na które ja faktograficznie nie mogę odpowiedzieć. Żyjemy w takiej, a nie innej rzeczywistości, w której powstała taka, a nie inna ustawa, na bazie której chcemy jak najrzetelniej pracować. Natomiast jeśli społeczeństwo dostrzega krzyk, ból i cierpienie ofiar przemocy seksualnej, to według mnie był to bardzo dobry moment, żeby parlament – w tym przypadku jego znacząca większość – zdecydował o stworzeniu ustawy o Komisji.