Praktyki religijne

Wskaźnik dominicantes, czyli osób uczęszczających na niedzielną Mszę Świętą w roku 2023 r. wyniósł 29,02 %, zaś communicantes, czyli przystępujących do komunii św. - 14,02 %.  W stosunku do 2022 r. oznacza to spadek wskaźnika dominicantes o 0,5 p. proc. oraz wzrost communicantes o 0,1 p. proc. Dla porównania w 2019 r. wskaźnik dominicantes wynosił 36,9 % a communicantes 16,7 %.

Jeśli chodzi o praktyki religijne, to występują duże różnice pomiędzy poszczególnymi regionami Polski. Najwyższy wskaźnik dominicantes odnotowano tradycyjnie w diecezji tarnowskiej (60,5 %), rzeszowskiej (53,2 %) i przemyskiej (49,1 %). Najniższy – w diecezji szczecińsko – kamieńskiej (17,2 proc), sosnowieckiej (17,87 proc.) i koszalińsko – kołobrzeskiej (18,58 proc.).

Najwyższe wskaźniki communicantes są w diecezji tarnowskiej (24,4 %), zamojsko-lubaczowskiej (21,1 %) oraz białostockiej (20,1 %).

Po to, by precyzyjniej przedstawić przemiany polskiej religijności, wprowadzono w tym roku wskaźnik "communicantes względny". Jest to statystyczny wskaźnik informujący o procencie osób przyjmujących komunię św. w trakcie niedzielnych Mszy św. względem liczby osób obecnych na mszy. W perspektywie ostatnich lat widać, że rośnie w Polsce liczba katolików, którzy przyjmują komunię św. w trakcie niedzielnych mszy. Communicantes względny w 2015 roku wyniósł 42,8, zaś w 2023 roku 48,3.

Przypomnijmy, że wskaźnik dominicantes i communicantes określa procent osób uczestniczących w niedzielnej Eucharystii i przyjmujących Komunię św. w stosunku do osób zobowiązanych do tego uczestnictwa. (Wskaźniki te nie uwzględniają np. małych dzieci do lat 7, ludzi chorych i starszych o ograniczonych możliwościach poruszania się).

Sakramenty

W 2023 roku sakramentu chrztu udzielono 267,2 tys. osobom, czyli o 11,6 p. proc. mniejszej liczbie niż w roku poprzednim i ok 28 proc. mniejszej niż w 2019 r. Do Pierwszej Komunii św. przystąpiło niespełna 325 tys. osób (spadek o 3,6 p. proc.). Sakrament bierzmowania przyjęło 294 tys. osób (spadek o 3,5 proc.). Zaś sakrament małżeństwa został udzielony 77,2 tys. parom (spadek o 12,1 p. proc. w stosunku do ubiegłego roku i ok. 38 p. proc w stosunku do 2019 r.).

Liczba parafii

Według danych zebranych przez ISKK w 2023 r. działalność duszpasterską prowadziły w Polsce 10 344 parafie katolickie (z czego 680 stanowiły parafie zakonne). W stosunku do 2022 roku liczba parafii zmalała o 0,1 %. W 2019 r. w Polsce działały 10 382 parafie.

Obecnie największa liczba parafii znajduje się na terenie diecezji krakowskiej – 448, tarnowskiej – 445 i poznańskiej – 416, zaś najmniejsza liczba prowadzona jest przez Ordynariat Polowy WP – 72, diecezję drohiczyńską – 98 i białostocką – 113.

Kapłani diecezjalni

Liczba księży inkardynowanych do rzymskokatolickich diecezji i eparchii greckokatolickich w 2023 r. wyniosła 23 612, czyli o 153 księży mniej niż w roku poprzednim oraz o 1095 mniej niż w 2019 r.  Natomiast księży diecezjalnych bezpośrednio zaangażowanych w pracę duszpasterską w parafiach było w ubiegłym roku 18 553 (20 729 w 2019 r.)

Najwięcej księży inkardynowanych posługuje w diecezji tarnowskiej – 1 486, krakowskiej – 1 135 oraz katowickiej – 978. Najmniejszymi diecezjami pod względem liczby księży były: Ordynariat Polowy WP – 51, drohiczyńska – 250 oraz elbląska – 267. Liczba księży posługujących duszpastersko w parafiach w 2023 roku wyniosła 18 553, czyli o 0,4 % mniej niż w roku poprzednim.

Alumni diecezjalni

W 2023 roku liczba alumnów diecezjalnych wynosiła 1 039, co stanowi spadek o 10,8 % w porównaniu z rokiem 2022 i niemal 40 proc. spadek w porównaniu z rokiem 2019.

W przeliczeniu na 100 księży pracujących w diecezjach, najwięcej alumnów seminariów diecezjalnych formuje się w diecezji warszawskiej (10 alumnów na 100 księży diecezjalnych), łódzkiej (9/100) oraz bielsko-żywieckiej (7/100), najmniej zaś w diecezjach bydgoskiej (2/100), warmińskiej (2/100) oraz legnickiej (2/100).

Zakony/zgromadzenia żeńskie

W żeńskich zgromadzeniach czynnych w 2023 r.  liczba sióstr zakonnych wyniosła 15,6 tys., co stanowi spadek w porównaniu do roku poprzedniego (15,9 tys.) oraz  2019 (niemal 17,2 tys.) Natomiast w zgromadzeniach kontemplacyjnych żyje 1165 sióstr (dane za 2022 r.)

Zmniejszyła się nieco liczba domów zgromadzeń żeńskich: z 1 985 do 1 950. (W 2019 r. było w Polsce 2113 domów). W sumie działa w Polsce 109 zgromadzeń żeńskich. Najliczniejsze zgromadzenie czynne to służebniczki NMP (starowiejskie) – ich liczba łącznie wynosiła 784, nazaretanki (637 sióstr), elżbietanki (614 sióstr).

Zakony/zgromadzenia męskie

Liczba członków męskich zgromadzeń zakonnych oraz stowarzyszeń życia apostolskiego w 2023 roku wynosiła łącznie 7 337 (nie licząc zakonników przebywających poza granicami Polski). W ubiegłym roku było ich 7721 a w 2019 r. 8218. W sumie działa w Polsce 78 zgromadzeń męskich. Najliczniejszymi męskimi zgromadzeniami są, podobnie jak w poprzednim roku,  franciszkanie, salezjanie oraz pallotyni.

W 2023 roku było w Polsce 102 diakonów stałych, czyli o 3 więcej niż w roku poprzednim.

Udział w lekcjach religii

W roku szkolnym 2023/2024 na lekcje religii w placówkach edukacyjnych uczęszczało 78,6 % uczniów. W ubiegłym roku było to 80,3 % uczniów a w 2019 r. 87,6 % uczniów.

Najwyższy odsetek uczniów uczęszczających na lekcje religii odnotowano w diecezji przemyskiej (96,0 %), tarnowskiej (95,9 %) oraz rzeszowskiej (94,1 %), zaś najniższy w diecezji warszawskiej (58,3%), warszawsko-praskiej (61,6 %) oraz wrocławskiej (63,5 %).

Biblioteki

Biblioteki parafialne w 2023 roku prowadziło 6,2 % parafii. Najwięcej bibliotek znajduje się na terenie diecezji krakowskiej (41 bibliotek), tarnowskiej (37 bibliotek) oraz warszawskiej (34 biblioteki). W działalność bibliotek zaangażowanych jest 310 pracowników (w tym 79,4 % kobiet) oraz 1 214 wolontariuszy (w tym 85,7 % kobiet).

Globalne dane ze świata

Po raz drugi dane dotyczące Kościoła katolickiego w Polsce prezentowane są  na tle danych Kościoła powszechnego. Począwszy od lat 70. XX wieku o ponad 12 tys. spadła liczba księży ogółem na świecie (z prawie 420 tys. do prawie 408 tys.), z tym że liczba księży diecezjalnych wzrosła o 8 tys. (do 279 tys.), a księży zakonnych spadła o 20 tys. W danym okresie spadła też zdecydowanie liczba sióstr zakonnych – o 400 tys., z ponad 1 miliona do prawie 600 tys., jak również liczba braci zakonnych o 30 tys. – z 79 tys. do 49 tys. Obecnie na świecie jest ponad 50 tys. diakonów stałych, a jeszcze w latach 70. XX wieku było ich 309.

W 2022 roku było na świecie 159 tys. parafii diecezjalnych z rezydującym proboszczem, 23 900 parafii zakonnych z rezydującym  proboszczem  i prawie 43 tys. parafii diecezjalnych bez proboszcza. Najwięcej parafii jest w Europie – prawie 77 tys. Liczba parafii na świecie rośnie – w latach 70. XX wieku było ich ponad 190 tys. a obecnie prawie 226 tys. O ile liczba katolików na świecie wzrosła w ostatnich pięćdziesięciu latach z ponad 650 milinów do 1 390 milionów, to procent katolików w globalnej populacji jest względnie stały i wynosi 18 %.

Ks. Leszek Gęsiak SJ, rzecznik KEP rozpoczynając konferencję prasową przypomniał, że opublikowane dane zbierane były przez cały rok za pośrednictwem ankiet oraz poprzez badanie praktyk w jedną określona niedzielę roku – 22 października 2023 r.

Dane zawarte w roczniku statystycznym ISKK za rok 2023 przedstawił dr hab. Marcin Jewdokimow, dyrektor ISKK SAC oraz ks. dr hab. Wojciech Sadłoń wicedyrektor ISKK. Badacze mówili o nich również w kontekście europejskim i światowym, zwracając uwagę, że ok 10 tys. parafii w Polsce to ok. 9 proc parafii w całej Europie i ok. 4,5 proc parafii na świecie (jest ich obecnie 226 tys.).  Jak podkreślali, co czwarty ksiądz w Europie jest Polakiem.

Badacze wskazywali, że pewne procesy, które można obserwować w Polsce, jak np. spadek liczby sióstr zakonnych, czy wzrost liczby diakonów stałych można obserwować w Kościele na całym świecie.

Mowa był również o spadku liczby udzielanych sakramentów. W przypadku sakramentu małżeństwa jest to istotny spadek – aż o 12 p. proc. w stosunku do poprzedniego roku. Prelegenci wskazywali, że na zmiany te należy patrzeć nie tylko w kontekście kulturowym ale również demograficznym.

W 2023 r. wskaźnik dominicates wyniósł 29 proc. Warto przypomnieć, że w 1980 r. było to 51 proc. i od tego czasu obserwujemy trend spadkowy. Uczestnicy konferencji podkreślili, że w tym kontekście momentem dużego spadku była pandemia.

Jeśli chodzi o communicantes w roku 2023 było to 14 proc. Ks. dr hab. Wojciech Sadłoń przypomniał, że oba wskaźniki – dominicantes i communicantes – odnoszą się do liczby osób zobowiązanych do uczestnictwa w niedzielnej liturgii. Dla pewnego przybliżenia obrazu wspólnoty wiernych w tym roku wprowadzono nowy wskaźnik – communicantes względny. Wskazuje on liczbę osób przystępujących do Komunii św. w stosunku do liczby osób obecnych na Eucharystii. W 2023 r. communicantes względny wyniósł ok. 48 proc.

Ogólny choć nieznaczny spadek w stosunku do ubiegłego roku obserwujemy też jeśli chodzi o uczestnictwo w katechezie. W skali kraju jest to ok. 78 proc. przy czym widać duże zróżnicowanie jeśli chodzi o diecezje – w niektórych, np. przemyskiej i tarnowskiej, poziom na katechizację uczęszcza ok. 96 proc. dzieci i młodzieży; w archidiecezji warszawskiej jest to nieco ponad 50 proc. Różnice widać również w zależności od wieku katechizowanych – im wyższy szczebel edukacji, tym poziom uczestnictwa w lekcjach religii jest niższy.

Komentarzem do przedstawionych danych podzielił się prof. Krzysztof Koseła, przewodniczący Rady Naukowej ISKK. Podkreślił, że z jednej strony mówią one o Kościele katolickim w Polsce i jego „zasobach”, z drugiej – o samej Polsce i jej zróżnicowanym społeczeństwie. – To co widzimy to zasadniczo niewielkie zmiany lub brak zmian, choć spadek o 10 proc. liczby alumnów już świadczy o pewnej zmianie – powiedział.

Według socjologa dane przedstawione w raporcie ISKK są związane ze zmianami zachodzącymi w całym polskim społeczeństwie w tym z pogłębiającym się kryzysem demograficznym. - Polskie społeczeństwo się „zwija”. Jesteśmy w czasie wielkiej zmiany społecznej, samotność stała się plagą, żyjemy w cywilizacji cyfrowej, zawieramy mniej małżeństw, więc jest także mniej rodzin – podkreślił. Przewodniczący Rady Naukowej ISKK ocenił również, że nowy wskaźnik - communicantes względny - wskazuje jednak na to, że katolicy w Polsce coraz poważniej traktują swoją wiarę. - Widzą, że obecność na Mszy św. nie będzie pełna bez przystąpienia do Komunii św. Ten wskaźnik rośnie i ciekawie rozkłada się w całej Polsce – podkreśli. - Katolików, którzy chodzą do Kościoła „z przyzwyczajenia”, już właściwie nie ma – dodał.

W jego opinii, nie ma podstaw by mówić o kryzysie Kościoła. - Przedstawione dane świadczą raczej o etapie trwania Kościoła. Nawet jeśli ktoś mówi o uczniach, którzy wypisują się z religii, to zjawisko widoczne jest w Warszawie, może we Wrocławiu, ale nie w całej Polsce – ocenił.

Jak podkreślił dyrektor ISKK SAC, dr hab. Marcin Jewdokimow, zebrane dane dostępne są dzięki pracy wszystkich proboszczów w Polsce, a także współpracy z Episkopatem Polski, Ośrodkiem Badań nad Geografią Historyczną Kościoła w Polsce KUL oraz firmą GIS-Expert opracowującą mapy. Poinformował też, że ISKK wypracowuje nowy sposób sprawozdawczości – już połowa diecezji w Polsce przekazuje swoje dane elektronicznie, co prawdopodobnie zdecydowanie przyspieszy ich opracowywanie.

KAI DODANE 05.12.2024

6 i 7 grudnia Caritas będzie zbierać żywność w 1550 sklepach

Dla wielu seniorów i dzieci, którzy żyją w skrajnym ubóstwie, ciepły posiłek to rzadki luksus. W najbliższy piątek i sobotę - 6 i 7 grudnia - Caritas organizuje 25. edycję ogólnopolskiej zbiórki żywności „Tak. Pomagam!” i zachęca wszystkich do udziału, podkreślając, że ta mała pomoc, może zapewnić komuś cały świąteczny posiłek.