W piaskach Hittinu

Ta historia zaczęła się kilka wieków wcześniej. W 325 roku, podczas soboru w Nicei (dziś jest to tureckie Iznik), biskup jerozolimski Makariusz opowiedział cesarzowi rzymskiemu Konstantynowi o historii materialnych reliktów śmierci Chrystusa ukrytych gdzieś w Jerozolimie. Na poszukiwania szybko udała się matka cesarza, Helena. Jerozolima leżała w gruzach. Została zniszczona najpierw podczas tłumienia powstania żydowskiego w 70 roku, gdy żołnierze XII legionu zniszczyli świątynię, a potem w 132 roku, gdy ponownie krwawo stłumiono rebelię. To wtedy prowincję nazwano Palestyną, a Jerozolimę – Aelia Capitolina. Według tradycji podczas prac wykopaliskowych w pobliżu Golgoty cesarzowej udało się odnaleźć trzy drewniane krzyże z czarnej sosny. Choć przekazy podają, że ten, na którym zmarł Chrystus, uzdrawiał, to naukową odpowiedź dał po prostu przymocowany do jednego z nich titulus, czyli tabliczka z winą skazańca. Jej połowa do dziś znajduje się w Rzymie. Nie da się rozstrzygnąć czy Helena rzeczywiście odkryła krzyż, czy był on może przechowywany przez wspólnotę chrześcijan w Palestynie. Po raz pierwszy w źródle pisanym ta relikwia pojawia się jednak w IV wieku. Krzyż podzielono na trzy części. Jedna została przewieziona do Rzymu, druga do nowo budowanej stolicy cesarstwa, czyli Konstantynopola, a trzecia pozostała w Świętym Mieście. Wszystkie uznane za prawdziwe relikwie Krzyża pochodzą właśnie od tych trzech kawałków. Każdy z nich był stale uszczuplany o darowane kościołom, opactwom i wspólnotom na całym świecie małe cząstki. W Konstantynopolu duży fragment relikwii był umieszczony w kopule na głównym placu miasta, nad kamieniem milowym zwanym Milion. Od niego mierzono wszystkie odległości w Bizancjum. Cesarz chciał przez to pokazać, że centrum świata stanowi krzyż Chrystusa. Od fragmentu z Konstantynopola pochodzi także relikwia w polskim kościele na Świętym Krzyżu.