Między patosem a ironią

Zwłaszcza kiedy efektem tego dążenia staje się przekonująca realizacja artystyczna, jak to było w przypadku „Dwunastu stacji” Tomasza Różyckiego czy „Imago mundi” Wojciecha Wencla. Podobną próbę podjął ostatnio Jarosław Jakubowski w poemacie Ojcostych. Tym razem kluczem do zrozumienia świata i siebie ma stać się dzieciństwo i postać Ojca.

Chodzi o ojca ziemskiego, choć apostrofy kierowane do niego („Ojcze Wielki i Niepojęty”) sprawiają, że chwilami widzimy w nim Boga. Wydaje się, że te dwie postaci zlewają się narratorowi w jedno, mimo że ojciec z poematu daleki jest od doskonałości. I może ta stylizacja na język religijny wydałaby się nazbyt patetyczna, gdyby nie została skontrastowana z banalnością PRL-owskiej rzeczywistości, która nieoczekiwanie staje się główną bohaterką poematu. PRL, widziany oczami dziecka, nabiera cech magicznych.

Nie chodzi tu oczywiście o pochwałę systemu – od tego Jakubowski jest jak najdalszy – ale o ocalenie od zapomnienia ludzi, sytuacji, przedmiotów, które narrator obdarza szczególną czułością. Często się zdarza, że jakiś przedmiot, np. stary telewizor albo sanki, jest pretekstem do rozpoczęcia nowego wspomnienia. W ten sposób „Ojcostych” staje się współczesnym poematem dygresyjnym.

Opowieść Jakubowskiego balansuje między patosem a ironicznym dystansem. Ten ostatni budowany jest przez archaiczną składnię, celowo nieprzystającą do opisywanej rzeczywistości. Czasami język robi się nazbyt manieryczny, na szczęście nasycenie świata zmysłowym konkretem rekompensuje ten niedostatek.