Patriarcha trudnych kompromisów

Zmarły w ubiegłym tygodniu patriarcha Moskwy i Wszechrusi był jedną z najważniejszych postaci w całym świecie prawosławnym. Był najmłodszym prawosławnym biskupem w XX wieku. Przez wiele lat blisko współpracował z kolejnymi patriarchami, a w końcu sam zajął ich miejsce w czasach przełomu.
Potomek starej szlachty

Aleksy Rydygier, takie było świeckie nazwisko patriarchy, pochodził ze starej szlacheckiej rodziny. Wśród jego przodków byli zarówno Niemcy, jak i Szwedzi, m.in. hrabia Fiodor Rydygier, jeden z bohaterów wojny z Napoleonem. Przed rewolucją jego ojciec Michaił Rydygier mieszkał w stolicy Rosji, St. Petersburgu, gdzie uczył się w prawosławnej akademii teologicznej. Po bolszewickim przewrocie Rydygierowie uciekli do Estonii, ocalając życie i majątek. Tam Michaił ożenił się z miejscową Rosjanką Jeleną Pisariewą. W okresie międzywojennym Cerkiew prawosławna w Estonii cieszyła się pełną wolnością. Dlatego Aleksy, który urodził się w lutym 1929 r. w Tallinie, otrzymał staranne wychowanie religijne. Jak wielokrotnie wspominał, na jego życie duchowe miała wielki wpływ pielgrzymka do sławnego klasztoru Wałłam, bajecznie położonego na wyspie na jeziorze Ładoga w Karelii, która wówczas należała do Finlandii. Już jako patriarcha Aleksy II doprowadził do odbudowy klasztoru, zniszczonego w czasach sowieckich, i odrodzenia tam życia monastycznego. Po wojnie Estonia została wcielona do Związku Sowieckiego, co jednak nie zmieniło postanowienia młodego Aloszy, aby zostać księdzem. Wstąpił do leningradzkiej Akademii Duchownej, którą ukończył z wyróżnieniem w 1950 r., i zaczął pracę na parafii w Tartu. Przez krótki czas był żonaty, ale małżeństwo zostało unieważnione, co umożliwiło mu przyjęcie święceń zakonnych i dalszą karierę.

Szybka kariera
W 1962 r., mając zaledwie 33 lata, otrzymał nominację na biskupa prawosławnej diecezji tallińskiej, a kilka miesięcy później został zastępcą szefa Wydziału ds. Zagranicznych Patriarchatu Moskiewskiego, odpowiedzialnym za całokształt relacji rosyjskiego prawosławia ze światem zewnętrznym. W 1964 r. został arcybiskupem i szefem administracji patriarchatu, czyli osobą numer dwa rosyjskiego prawosławia. Podróżował po całym świecie, reprezentując Cerkiew w strukturach międzynarodowego ruchu ekumenicznego. Przekonywał zachodnich partnerów o wolności religii w Związku Sowieckim oraz pokojowych intencjach Kraju Rad. Krytycy patriarchy w latach 90. twierdzili, że jego kariera nie byłaby możliwa bez wsparcia KGB. On sam nie zaprzeczał, że na jego biskupią nominację mieli wpływ także funkcjonariusze organów bezpieczeństwa, ale – jak dowodził – mieli po prostu do niego zaufanie, o żadnej współpracy nigdy nie było mowy.