Prawo dla ludzi, nie przeciw

Słuszność prawa zależy od wielu kryteriów, którym ono musi odpowiadać – przypomnieliśmy dopiero co. Ważne jest uwzględnienie tych kryteriów razem wziętych, bo – na przykład – cóż po najpiękniejszej ustawie, jeśli z góry wiadomo, że nie będzie skuteczna? Do tego, by móc brać pod uwagę wiele kryteriów, potrzeba dużej i rozległej wiedzy – trzeba znać się na prawie, ale także na regulowanej materii, i to postrzeganej we wszystkich uwarunkowaniach: społecznych, technicznych, ekonomicznych...

Zakłada się, że prawodawca taką wiedzę posiada. Co jest oczywistą iluzją, on się zna najwyżej na procedurach stanowienia prawa, natomiast konieczną wiedzę winien nabyć, studiując problem i radząc się fachowców od tego, co ma być przedmiotem ustawy, wysłuchać prawników oraz ludzi o trzeźwym spojrzeniu na świat. Co też jest iluzją, bo współczesny prawodawca to organ kolegialny składający się – jak polski Sejm – z 460 osób, a posłowie głosują wedle wskazań partyjnych, liderzy klubów parlamentarnych uwalniają posłów od troski o wiedzę i orientację w sprawie.

Atoli owej wiedzy niezbędnej do oceny, czy ustawa jest słuszna, brakuje też obywatelom. Liczba osób znających się na przedmiocie poszczególnych ustaw jest zawsze stosunkowo niewielka, opinia o regulowanych sprawach bywa podzielona, a także nasze rozeznanie w „mechanizmach” prawa, jego możliwo- ściach i uwarunkowaniach pozostawia wiele do życzenia.

Każdy zresztą ma prawo powiedzieć, że po to wybieraliśmy posłów i po to utrzymujemy ludzi sprawujących władzę, byśmy mogli zajmować się swoimi sprawami: oni, tzn. politycy, zwłaszcza ci u władzy, są od troski o sprawy publiczne, czyli o dobro nas wszystkich, a pośrednio każdego z nas. Wolno nam zachować taką obojętność polityczną, ale przecież nie zamykamy oczu na to, co wokół nas się dzieje, a jako istoty rozumne pragniemy poddać sprawy publiczne ocenie. I tu zaznaczają się skutki naszego braku wiedzy. Wtedy albo ferujemy osąd wedle własnego „ja uważam”, albo powtarzamy opinie zasłyszane, a dobrze brzmiące w naszych uszach.

Myślę jednak, że istnieje dość proste kryterium dające się zawsze zastosować. Bo skoro punktem odniesienia prawa ma być człowiek, to warto przypatrzeć się i posłuchać, czy i jak pomysłodawcy ustawy odnoszą się do ludzi, jak się o nich wyrażają, jak ich traktują. Nie do ludzi „w ogóle”, nie do swoich kumpli i pociotków, lecz do konkretnych ludzi, zwłaszcza do tych, których uważają za przeciwników. Nie chodzi – oczywiście – o cechy charakteru, takie jak gburowatość, nieprzystępność czy nerwowość, lecz o skłonność do podejrzeń czy pomówień, ciągłe węszenie wrogów, odruchowe przypisywanie złych intencji. Bo taki nie będzie tworzył prawa dla ludzi, lecz przeciw ludziom. By tworzyć dobre prawo, trzeba ludzi kochać.