Kwitnący ogród Boga

Budowanie lub kopanie grobów w ogrodach znane było w Egipcie za czasów Nowego Państwa. Zarówno teksty, jak i nagrobne malowidła potwierdzają, że miłujący ogrody Egipcjanie pragnęli spoczywać po swej śmierci w cieniu drzew, które sami zasadzili. Żyjący u początków Nowego Państwa (1567–1085 przed Chr.) Anka przedstawiony został wraz ze swą żoną przed ogrodem z 28 rodzajami roślin. Przywiązanie Egipcjan do ogrodów, a jednocześnie zwyczaj grzebania w nich zmarłych poświadcza malowidło grobowe znane jako „Ogród Rechmire”, pochodzące z nekropolii tebańskiej, a znajdujące się obecnie w British Museum. W tekście pochodzącym z czasów XVIII dynastii, którym opatrzono relief przedstawiający piękny ogród, jego właściciel wyraża nadzieję, że po swej śmierci będzie mógł „przechadzać się przez ogród na zachodzie, odpoczywać pod jego sykomorami i podziwiać jego rozległe i piękne plantacje”. Egipcjanie wierzyli, że zmarli kontynuują swe życie w ogrodach, w obfitości i bezpieczeństwie.

Wśród tekstów literatury sumeryjskiej, odkrytych w Nippur w Babilonii na początku XX stulecia, został odnaleziony manuskrypt zawierający mit „Enki i Ninhursag”, opisujący miejsce zwane Dilmun; miejsce przyjemności, w którym ani choroby, ani śmierć nie były znane. Mit opisuje to miejsce zarówno jako krainę, jak i miasto. Początkowo w Dilmun brakowało wody, jednak za przyczyną Enki, bóstwa wody, problem udało się rozwiązać. W późniejszych czasach Babilończycy nazwali Dilmun „ziemią żyjących”, czyli miejscem, w którym – jak wierzono – panuje nieśmiertelność.

Mityczne opowieści mezopotamskie widzą ogrody jako siedziby bóstw. Wyobrażenia te wypływały w dużej mierze z umiłowania mieszkańców starożytnego Bliskiego Wschodu do kultywowania ogrodów. Odznaczali się w tym niezwykłym znawstwem i poczuciem piękna. Królowie babilońscy i asyryjscy prześcigali się w sadzeniu w ogrodach coraz to nowych gatunków drzew; sława o nich docierała daleko poza granice ich państw. Babilońskie sanktuaria zazwyczaj otoczone były przez ogrody, co wynikało z przekonania o ich zamieszkiwaniu przez bóstwa. Starożytny poemat o Gilgameszu opisuje wędrówkę tytułowego bohatera i jego przyjaciela Enkidu, gdy przybliżają się do siedziby bogów. Jest nią ogród.

W literaturze mitycznej starożytnej Grecji motyw ogrodu łączony był nie tylko z ideą życia wiecznego, ale także z ideą zmartwychwstania. Hodowane w wazonach, koszach i donicach rośliny miały przypominać zmartwychwstanie Adonisa. Nazywane były zresztą „ogrodami Adonisa”. Mit o Adonisie wywodzi się z Syrii, lecz przedostał się do starożytnej Grecji. Niezwykłej urody Adonis stał się obiektem uwielbienia ze strony Afrodyty i Persefony. Celem rozstrzygnięcia sporu obie zwróciły się do Zeusa, który postanowił, że Adonis winien jedną trzecią roku spędzać z Afrodytą, jedną trzecią z Persefoną, a pozostałą część w miejscu wybranym przez siebie. Jednak Adonis został uderzony przez byka, wysłanego przez zazdrosnego kochanka bogini miłości, Aresa. Tryskająca krew Adonisa zrodziła anemony, krótko kwitnące wiosenne kwiaty, natomiast krew zranionej cierniem Afrodyty, która biegła na pomoc kochankowi, zabarwiła czerwienią białe róże.

Nie ulega wątpliwości, że starożytne przekonanie o tym, że ogród jest miejscem zamieszkiwania bóstw czy też przejawiania się ich obecności i miejscem nieśmiertelności, przedostało się na karty Biblii. Janowa wzmianka o tym, że grób Jezusa znajdował się w ogrodzie, odczytana w kluczu symbolicznym, ukazuje ogród – podobnie jak w opowiadaniu o raju – jako miejsce przejawiania się obecności Boga, w tym wypadku zamanifestowanej przez zmartwychwstanie Jezusa. Natomiast samo zmartwychwstanie zawiera w sobie ideę nieśmiertelności, silnie związanej ze starożytną symboliką ogrodu.