"Kto ratuje jedno życie..."

Taka pamięć jest szczególnie ważna dla Polaków, bo mimo że najwięcej drzewek w alei Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata w jerozolimskim Instytucie Yad Vashem ma tabliczki z nazwiskami naszych rodaków, to jednak wciąż przypisuje się nam antysemityzm. Dobrze więc się stało, że staraniem Instytutu Pamięci Narodowej oraz Archiwów Państwowych uruchomiony został – z inicjatywy Instytutu Studiów Strategicznych w Krakowie – program badawczy „Index”, w którego ramach ma zostać ustalona jak największa liczba Polaków, którzy podczas II wojny światowej stracili życie, mienie, byli wysiedleni lub podlegali innym okrutnym represjom za ratowanie Żydów.

Do tej pory zdołano zweryfikować 550 nazwisk takich osób, a w przyszłym roku ma się ukazać pierwszy tom encyklopedii represjonowanych za pomoc Żydom. Przygotowano już 110 haseł do niej. – To jest projekt, który ma znaczenie nie tylko naukowe, ale i wielkie znaczenie społeczne, bo dąży do tego, żeby pokazać prawdę, czy też trudną część prawdy. Wiemy, że w czasie II wojny światowej relacje polsko-żydowskie to nie była szkolna czytanka. Oba narody, poddane brutalnej presji, musiały zachowywać się jak społeczności postawione w sytuacji ostatecznej. Dlatego wielość postaw ludzkich musiała być demonstrowana i tak jak mamy obowiązek mówić o niechlubnych aspektach tych relacji, o polskim szmalcownictwie, o próbach wykorzystywania beznadziejnego położenia Żydów, tak samo mamy prawo mówić o aspektach tych stosunków, które przynoszą cześć Polakom, o postawach bohaterskich – powiedział w Krakowie podczas prezentacji dotychczasowych wyników badań prezes IPN prof. Janusz Kurtyka.

Uczestniczący w programie „Index” naukowcy prowadzą kwerendy źródłowe w kilkudziesięciu archiwach w Polsce, Niemczech, Izraelu i na Ukrainie. W bazie danych jest już około 2,5 tys. nazwisk, które podlegają teraz dokładnemu sprawdzeniu. – Stwierdziliśmy bezspornie, że ponad 550 osób z tego grona padło ofiarą represji z powodu pomocy udzielonej Żydom – powiedział dziennikarzom koordynator naukowy programu dr Grzegorz Berendt z Gdańskiego Oddziału IPN. W programie „Index” uczestniczą także Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Instytut Yad Vashem, Narodowe Centrum Kultury i Żydowski Instytut Historyczny. Przewodniczącym Rady Programowej jest Władysław Bartoszewski.