Likwidacja

Kościół unicki powstał w 1596 r., w wyniku podpisania aktu Unii Brzeskiej – unii prawosławnych żyjących na wschodnich kresach Rzeczypospolitej z Rzymem.

Uwikłani w historię
Unici przyjmowali dogmaty Kościoła katolickiego oraz uznawali zwierzchnictwo papieża. Zachowali natomiast szereg lokalnych zwyczajów, wspaniałą wschodnią liturgię oraz daleko idącą samodzielność administracyjną. W II Rzeczypospolitej unici żyli głównie w Małopolsce Wschodniej. Posiadali metropolię lwowską, w której skład wchodziły archidiecezja lwowska oraz diecezje przemyska i stanisławowska.
Kościół unicki odegrał zasadniczą rolę w uświadomieniu narodowym Ukraińców. W tym środowisku działali politycy, którzy postulowali budowę samodzielnej Ukrainy. W XX wieku na czele Kościoła unickiego stanął wielki kapłan i mąż stanu abp Andrzej Szeptycki. Ponieważ wspierał dążenia narodowe swych rodaków znajdował się w ustawicznym konflikcie z władzami II Rzeczypospolitej.

Kalkulacje Stalina
Stalinowi Kościół unicki przeszkadzał w planach włączenia Ukrainy do imperium sowieckiego. W 1944 r. wiedział już, że z wojny wyjdzie zwycięsko. Nową wschodnią granicę Polski, według tzw. Linii Curzona, zachodni alianci obiecali mu jeszcze w Teheranie. Wschodnie ziemie Rzeczypospolitej miały wejść w skład ZSRR. Więź tych terenów z Moskwą miało wzmacniać prawosławie, wyznanie większości Białorusinów oraz Ukraińców. Dlatego miało być ono wspierane przez sowiecką władzę.

Jednocześnie Stalin miał świadomość, że mieszkańcy Zachodniej Ukrainy mogą stawiać opór. Nadal działała tam liczna antysowiecka partyzantka. Symbolem dążeń do suwerenności i niezależności był Kościół unicki.

Walkę z unitami nadzorował Nikita Chruszczow, wówczas szef partii komunistycznej na Ukrainie.

Plan płk. Karpowa
Plan likwidacji Kościoła unickiego zaczęto przygotowywać jesienią 1944 r. Na rozkaz Stalina, płk Grigorij Karpow, jeden ze specjalistów do walki z religią w NKWD (tajna sowiecka policja polityczna), przygotował odpowiedni dokument. Karpow formalnie kierował Radą ds. rosyjskiej Cerkwi prawosławnej przy rządzie ZSRR. Istotą jego planu była likwidacja unitów rękoma prawosławnych. Chodziło o to, aby całą operację móc przedstawić światu jako dobrowolny powrót Ukraińców do wiary przodków. Karpow zalecił aresztowanie unickich biskupów, a następnie wyłonienie grupy, która przy pomocy władz przygotuje zjednoczenie z prawosławiem.

Plan został zatwierdzony przez Stalina w marcu 1945 r. Kilka tygodni później na Zachodniej Ukrainie rozpoczęły się aresztowania biskupów oraz duchownych. Równocześnie prowadzono kampanię oskarżeń o działalność kontrrewolucyjną, kolaborację z faszystami oraz szpiegostwo na rzecz Watykanu. Do końca 1945 r. w więzieniach siedziało już ponad 800 unickich duchownych. Jednocześnie w kwietniu 1945 r. Patriarchat Moskiewski stworzył na Zachodniej Ukrainie nową diecezję lwowsko-tarnopolską, na której czele stanął bp Makary Oksjuka. Zajął miejsce w pałacu metropolitów lwowskich, skąd kilka dni wcześniej NKWD wyprowadziło metropolitę unickiego abp. Józefa Slipyja.