Ustawy o SN i KRS opublikowane w Dzienniku Ustaw

Ustawy te - które były inicjatywą prezydenta Dudy - Sejm uchwalił 8 grudnia ub.r. 15 grudnia przyjął je Senat - bez wprowadzania do nich poprawek. Informując o decyzji ws. podpisania ustaw, prezydent przekonywał, że wprowadzone rozwiązania będą służyły usprawnieniu wymiaru sprawiedliwości.

Andrzej Duda w lipcu ub.r. zawetował poprzednie nowe przepisy o SN i KRS - ich projekty były autorstwa PiS - wytykając im m.in. częściową niekonstytucyjność. Następnie prezydent złożył w Sejmie własne projekty: nowej ustawy o SN i nowelizacji ustawy o KRS. Później toczyły się rozmowy między przedstawicielami prezydenckiej kancelarii i reprezentantami PiS w sprawie projektów.

Nowelizacja o KRS wprowadza wybór 15 członków KRS - sędziów na wspólną czteroletnią kadencję przez Sejm - dotychczas wybierały ich środowiska sędziowskie. Każdy klub poselski ma wskazywać nie więcej niż 9 możliwych kandydatów. Izba ma ich wybierać co do zasady większością 3/5 głosów - głosując na ustaloną przez sejmową komisję listę 15 kandydatów, na której musi być co najmniej jeden kandydat wskazany przez każdy klub. W przypadku niemożności wyboru większością 3/5, głosowano by na tę samą listę, ale o wyborze decydowałaby bezwzględna większość głosów.

Ustawa o SN wprowadza m.in. możliwość składania do SN skarg nadzwyczajnych na prawomocne wyroki polskich sądów, w tym z ostatnich 20 lat. W SN powstaną dwie nowe izby - Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Dyscyplinarna - z udziałem ławników wybieranych przez Senat. Ta druga będzie prowadziła postępowania dyscyplinarne wobec sędziów i przedstawicieli innych zawodów prawniczych. Ustawa przewiduje też przechodzenie sędziów SN w stan spoczynku po ukończeniu 65. roku życia, z możliwością przedłużania tego przez prezydenta RP (dziś ten wiek to 70 lat).

Zgodnie z zapisami nowelizacja ustawy o KRS generalnie wchodzi w życie po 14 dniach od ogłoszenia. W dniu następującym po ogłoszeniu wchodzą zaś w życie m.in. zapisy inicjujące procedurę wyłaniania kandydatów na nowych członków Rady. Z kolei nowa ustawa o SN wejdzie w życie po upływie trzech miesięcy od ogłoszenia.

Nowelizacja o KRS głosi, że marszałek Sejmu - nie wcześniej niż na 120 i nie później niż na 90 dni przed upływem kadencji członków Rady wybranych spośród sędziów - obwieszcza w "Monitorze Polskim" o rozpoczęciu procedury zgłaszania kandydatów na członków Rady. Podmiotami uprawnionymi do zgłoszenia propozycji kandydatów będzie - poza grupami 25 sędziów - także grupa co najmniej dwóch tys. obywateli.

Według przepisu przejściowego - wchodzącego w życie dzień po publikacji - marszałek Sejmu obwieszcza w "Monitorze Polskim" o rozpoczęciu procedury zgłaszania kandydatów na członków KRS w terminie nie dłuższym niż trzy dni od dnia wejścia w życie tego przepisu, zaś kandydata na członka Rady zgłasza się marszałkowi Sejmu w terminie 21 dni od dnia tego obwieszczenia. Mandat obecnych sędziów-członków KRS trwa do dnia poprzedzającego rozpoczęcie kadencji nowych członków Rady, "nie dłużej jednak niż przez 90 dni od dnia jej wejścia w życie".

Jak głosi nowelizacja, każdy klub poselski może wskazać - spośród sędziów, których kandydatury zostały zgłoszone - nie więcej niż dziewięciu kandydatów na członków Rady.

Ponadto przyspieszeniu procedowania KRS ma służyć możliwość podejmowania decyzji w trybie obiegowym. Jednocześnie w nowelizacji przewidziano wprowadzenie transmisji obrad KRS za pośrednictwem internetu, co ma przyczynić się do zwiększenia zaufania obywateli do prac tego organu.

Z kolei zgodnie z nową ustawą o SN obok funkcjonujących obecnie w tym sądzie izb: Cywilnej, Karnej oraz - zmodyfikowanej - Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, powstaną dwie nowe izby: Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Dyscyplinarna. W obu, po raz pierwszy w SN, obok sędziów mają orzekać ławnicy. Zlikwidowana będzie Izba Wojskowa, której sprawy przejmie Izba Karna.

Tworzona od podstaw Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, oprócz skarg nadzwyczajnych, ma rozstrzygać m.in. protesty wyborcze i sprawy koncesji wydawanych przez KRRiT.

Skargę nadzwyczajną można będzie wnosić w czasie 5 lat od uprawomocnienia się skarżonego orzeczenia. Jeżeli od uprawomocnienia się orzeczenia upłynęło 5 lat, a wystąpiły nieodwracalne skutki prawne lub przemawiają za tym wolności i prawa człowieka i obywatela z konstytucji, SN może ograniczyć się do stwierdzenia, że wydano je z naruszeniem prawa. Przez 3 lata skargę można wnosić od orzeczeń, które uprawomocniły się po 17 października 1997 r. Do organów, które taką skargę będą mogły wnieść, ustawa zalicza: Prokuratora Generalnego, RPO, prezesa Prokuratorii Generalnej RP, rzeczników praw dziecka, pacjenta oraz finansowego, szefa KNF i prezesa UOKiK.

Ławników do SN będzie wybierać na czteroletnią kadencję Senat w głosowaniu tajnym. Kandydatów będą zgłaszać stowarzyszenia, organizacje społeczne i zawodowe (z wyłączeniem partii politycznych) oraz grupa 100 obywateli.

Izba Dyscyplinarna będzie badać w I i II instancji sprawy dyscyplinarne sędziów SN i te "dyscyplinarki" sędziów sądów powszechnych i wojskowych - w których zarzucono by im przewinienie dyscyplinarne będące jednocześnie przestępstwem. Ma też ona badać odwołania od uchwał KRS. Izba ma też rozpatrywać odwołania od orzeczeń I instancji sędziowskich sądów dyscyplinarnych i sądów innych zawodów prawniczych.

Z uwagi na "społecznie ważne zadania", Izba uzyskała autonomiczny status wśród izb SN. Miałaby odrębną kancelarię prezesa SN kierującego jej pracą. Izba ta może samodzielnie kształtować projekt swego budżetu. Jej sędziowie będą zarabiać o 40 proc. więcej niż sędziowie w innych izbach.

W trzy miesiące od wejścia ustawy w życie, w stan spoczynku przechodzą z mocy prawa sędziowie SN, którzy ukończyli 65. rok życia (wiek ten ukończyła już I prezes SN Małgorzata Gersdorf - PAP) - chyba że prezydent zgodziłby się na ich wniosek o przedłużenie. W pół roku od wejścia ustawy w życie sędzia SN może sam przejść w stan spoczynku; w stan ten automatycznie przejdą sędziowie likwidowanej Izby Wojskowej. Sędzia kobieta będzie mogła przejść w stan spoczynku po 60. roku życia.

Według ustawy każdy polski sędzia musi mieć wyłącznie polskie obywatelstwo. Będą oni mieli pół roku na zrzeczenie się ewentualnego obcego obywatelstwa  albo na odejście z zawodu.