Rozłam na Soborze Wszechprawosławnym?

„Kościół antiocheński prosi o odłożenie zwołania Wielkiego i Świętego Soboru na inny czas, gdy zwyciężą pokojowe stosunki między Kościołami autokefalicznymi i zostanie zapewniony konsensus prawosławny co do porządku dziennego i regulaminu Soboru oraz procedur organizacyjnych i praktycznych” – stwierdza oświadczenie Synodu, ogłoszone 7 bm. przez służbę prasową Patriarchatu.

Jego autorzy podkreślili również konieczność udziału w przyszłym zgromadzeniu wszystkich bez wyjątku lokalnych Kościołów prawosławnych. Zaznaczyli przy tym, że niedawna propozycja Kościoła rosyjskiego w sprawie omówienia rozbieżności zdań przy przygotowywaniu Soboru „podkreśla szacunek dla zasady konsensusu”.

Synod wskazał ponadto na brak rzeczywistego i skutecznego wkładu Kościołów prawosławnych do procesu przygotowawczego i na to, że sprawa kalendarza kościelnego i ujednolicenia daty Wielkanocy została usunięta z porządku dziennego Soboru, „mimo jej doniosłości dla wiernych prawosławnych Patriarchatu Antiocheńskiego”. Skrytykowano też postanowienie Patriarchatu Konstantynopolskiego o odłożeniu na później rozstrzygnięcia konfliktu między Kościołami antiocheńskim i jerozolimskim w związku ze sporem o jurysdykcję nad prawosławnymi Kataru.

Napięcie między tymi dwoma starożytnymi patriarchatami powstało po ustanowieniu w marcu 2013 przez Kościół jerozolimski własnej metropolii w Katarze, a więc na obszarze, który – według Kościoła antiocheńskiego – jest jego „terytorium kanonicznym". Antiochia zapowiedziała, że jeśli Jerozolima nie zmieni swego stanowiska, zerwie z nią łączność eucharystyczną. Nastąpiło to w kwietniu następnego roku, a w czerwcu 2015 Synod Kościoła Antiocheńskiego oznajmił o pełnym ustaniu wspólnoty z Patriarchatem Jerozolimskim.

Przedstawiciele Antiochii uważali, że na przyszłym zgromadzeniu świata prawosławnego uda się doprowadzić do pojednania między oby zwaśnionymi Kościołami. W ten sposób Sobór stałby się wyrazem jedności prawosławnej, która "ujawniłaby się najlepiej w czasie liturgii sprawowanej przez przedstawicieli wszystkich autokefalicznych Kościołów prawosławnych w uroczystość Pięćdziesiątnicy [według kalendarza juliańskiego przypada ona w tym roku 19 czerwca i w tym dniu ma się formalnie rozpocząć Sobór - KAI]".

Tymczasem Konstantynopol ogłosił, że wspomnianym konfliktem zajmie się dopiero po zakończeniu Soboru, co – zdaniem Kościoła antiocheńskiego – oznacza krach tych wysiłków pokojowych, które podejmował on w ciągu ostatnich trzech lat, czyli „od agresji Patriarchatu Jerozolimskiego na kanoniczny obszar Patriarchatu Antiocheńskiego w Katarze, i wszystkich inicjatyw pokojowych, które Antiochia próbowała podejmować za pośrednictwem Patriarchatu Konstantynopolskiego, aby znaleźć rozwiązanie problemu powstałego wokół tej agresji". Antiochia ubolewa zwłaszcza z tego powodu, że – według niej – decyzja Konstantynopola w istocie rzeczy przekreśliła nowe inicjatywy pokojowe, rozpoczęte tuż przed Soborem.

Prawosławny Patriarchat Antiocheński należy do starożytnych Kościołów apostolskich, tzn. takich, które za swoich założycieli uważają któregoś z apostołów - w tym wypadku byli nimi św. Piotr, a także Paweł, Barnaba i inni uczniowie Jezusa. Na honorowej liście patriarchatów znajduje się na trzecim miejscu - po Konstantynopolu i Aleksandrii a przed Jerozolimą. Jego obecny obszar kanoniczny to Liban, Syria, Irak, Kuwejt i inne kraje Zatoki Perskiej, Iran, Półwysep Arabski i Południowa Turcja. Ponadto istnieją diecezje i parafie Patriarchatu Antiocheńskiego w Ameryce Północnej i Południowej, w Australii i Europie. Na czele Kościoła stoi patriarcha Wielkiego Bożego Grodu Antiochii, Syrii, Arabii, Cylicji, Iberii i Mezopotamii oraz całego Wschodu z siedzibą w Damaszku; od 17 grudnia 2007 jest nim Jan X (Jazidżi; ur. w 1955).

7 czerwca Synod Rosyjski Kościół Prawosławny (RKP) zaproponował zwołanie najpóźniej do 10 bm. nadzwyczajnej przedsoborowej narady wszechprawosławnej. Podkreślono, że wstrzymanie się od udziału w tym zgromadzeniu choćby jednego Kościoła lokalnego uniemożliwia przeprowadzenie go. RKP zwrócił też uwagę, że szereg Kościołów lokalnych i mnisi ze Świętej Góry Atos zgłosili poprawki do projektów dokumentów soborowych, które są zbieżne z jego propozycjami i „wymagają rzeczowego rozpatrzenia w celu znalezienia ogólnoprawosławnego konsensusu”.

Patriarchat Konstantynopolski, który od 1961 przewodniczy przygotowaniom do przyszłego Soboru, odrzucił oficjalnie propozycję omówienia tych wszystkich problemów, które utrudniają czy wręcz uniemożliwiają przeprowadzenie przyszłego zgromadzenia. Potwierdził, że Sobór rozpocznie się, tak jak uzgodniono to w styczniu br. w Chambésy koło Genewy, 19 czerwca na Krecie.

Dotychczas z udziału w nim zrezygnowały Kościoły bułgarski i antiocheński. 10 bm. na nadzwyczajnym posiedzeniu zbierze się Patriarchat Gruziński, który wcześniej też zgłaszał liczne zastrzeżenia do przyszłego Soboru i być może on również postanowi nie wysyłać swych delegatów na Sobór. Na świecie istnieje 14 powszechnie uznanych autokefalicznych (niezależnych) kanonicznych Kościołów prawosławnych.