Polskie cerkwie, światowe dziedzictwo

DREWNIANIE CERKWIE W POLSKIM REJONIE KARPAT:

1. Brunary Wyżne - Cerkiew pw. św. Michała Archanioła woj. małopolskie, gmina Uście Gorlickie

Cerkiew parafialna z 1797 r. (obecnie kościół parafialny rzymskokatolicki pw. NMP Wniebowziętej) trójdzielna, o konstrukcji zrębowej. Budowla zachowała najważniejsze cechy cerkwi zachodniołemkowskiej. Dachy zwieńczone są kopułami cebulastymi ze ślepymi latarniami. We wnętrzu znajdują się polichromie o rokokowo klasycystycznych motywach architektonicznych oraz roślinnych z 1898 r. Zachowały się także fragmenty starszej barokowej polichromii z końca XVIII w. Barokowy ikonostas z XVIII w. przemalowany został w czasie remontu w 1831 r. W nawie - trzy ołtarze boczne z 2. poł. XVIII w. - barokowy z ikoną Pieta, barokowy z ikoną Przemienienia Pańskiego, trzeci, rokokowy z ikoną Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Zachowała się także ambona z malowanymi postaciami ewangelistów (XVIII w.) oraz ikony z XVIII i XIX w.

2. Chotyniec - Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy woj. podkarpackie, gmina Radymno

Cerkiew z ok. 1600 r. (obecnie filialna cerkiew greckokatolicka) o konstrukcji zrębowej, przedsionek o konstrukcji ramowej. Świątynia nowszego typu halickiego. Ściany nawy, sanktuarium i górnej kaplicy zdobi figuralno-ornamentalna polichromia pochodząca z 1. poł. XVIII w. Na zrębie wschodnim nawy umieszczono pięciokondygnacyjny ikonostas, pochodzący najprawdopodobniej z 1671 r., częściowo zmodyfikowany w 1756 r. Zachował się też ołtarz boczny z ok. 1700 r. Cerkiew jest jedną z najstarszych drewnianych świątyń greckokatolickich w Polsce i reprezentuje rzadki rodzaj cerkwi z galerią wokół kaplicy. Obok cerkwi - pozostałości dawnego cmentarza i drewniana dzwonnica.

3. Kwiatoń - Cerkiew pw. św. Paraskiewy woj. małopolskie, gmina Uście Gorlickie

Cerkiew z XVII w. (obecnie kościół filialny rzymskokatolicki), trójdzielna, o konstrukcji zrębowej, kryta gontem. Jedna z najlepiej zachowanych klasycznych świątyń zachodniołemkowskich ze wszystkimi atrybutami. Cerkiew o wyjątkowo strzelistej bryle. Polichromia ścian i stropów o motywach architektonicznych z XVIII w. i XIX w. Dekoracje wnętrza: ikonostas pędzla Michała Bogdańskiego z 1904 r., dwa ołtarze boczne z ikonami Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz Zdjęcia z Krzyża, w prezbiterium XIX-wieczny ołtarz. Przykład genialnej kompozycji, najwyższego poziomu umiejętności w zakresie rzemiosła i wspaniałej zręczności stolarzy i cieśli.

4. Owczary - Cerkiew Opieki Bogurodzicy woj. małopolskie, gmina Sękowa

  Cerkiew w Owczarach Piotrus / CC-SA 3.0 Cerkiew parafialna z 1653 r. (obecnie kościół filialny rzymskokatolicki), trójdzielna, o konstrukcji zrębowej. Obiekt przebudowywany w XVIII i XIX w. Ściany i dachy kryte gontem, wieże i hełm kryte blachą. Portal zachodni z nadprożem wyciętym w tzw. ośli grzbiet i z wyrytą datą budowy. Nawę i sanktuarium nakrywają kopuły namiotowe. Kompletne dekoracje wnętrz z XVII-XIX w.: barokowy ikonostas, barokowe ołtarze boczne z ikonami Najświętszej Marii Panny i św. Mikołaja. Ściany pokrywają polichromie z XIX i 1. poł. XX w. Cerkiew wraz z otoczonym kamiennym ogrodzeniem dziedzińcem i ceglaną dzwonnicą jest przykładem autentycznej struktury zespołu cerkiewnego. Działania konserwatorskie w tej świątyni zostały wyróżnione międzynarodową nagrodą Europa Nostra. Doskonale zachowana cerkiew reprezentująca typ zachodniołemkowski.

5. Powroźnik - Cerkiew pw. św. Jakuba Młodszego Apostoła woj. małopolskie, gmina Muszyna

Cerkiew z początków XVII w., przebudowana na początku XIX w. (obecnie kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Jakuba Młodszego Apostoła), trójdzielna, o konstrukcji zrębowej. W całości kryta gontem. W zakrystii zachowana została unikatowa polichromia figuralna z 1637 r. przedstawiającą sceny ze Starego i Nowego Testamentu. We wnętrzu cenne dekoracje z XVIII -XIX w.: barokowy ikonostas (XVII w.), ołtarz główny z ikoną Matki Bożej z Dzieciątkiem (XVII w.), barokowy ołtarz boczny, rokokowa ambona z 1700 r., ikony z XVII-XIX w. Jest to najstarsza cerkiew w stylu zachodniołemkowskim. Cerkiew stanowi wyjątkowy przykład translokacji drewnianego budynku. W 1813 r. ze względu na powodzie, które występowały w poprzedniej lokalizacji, konstrukcja została przeniesiona przy zachowaniu oryginalnej struktury.

6. Radruż - Cerkiew pw. św. Paraskiewy woj. podkarpackie, gmina Horyniec Zdrój

Cerkiew wzniesiona około 1583 r. (obecnie filia Muzeum Kresów w Lubaczowie) o konstrukcji zrębowej, starszy wariant cerkwi typu halickiego. Cerkiew otacza przydaszek (soboty) wsparty na wyprofilowanych rysiach. W 2. poł. XVII w. wnętrze nawy oraz sanktuarium pokryto figuralną polichromią. W 1699 r. zamontowano nowy ikonostas o odrębnej konstrukcji. Zespół cerkiewny położony na rozległym, owalnym wzniesieniu składa się z cerkwi otoczonej zabytkowym cmentarzem (najstarsze nagrobki z 1682 r.), monumentalnej drewnianej dzwonnicy o konstrukcji słupowo-ramowej, kamiennego muru z dwiema bramami oraz parterowego kamiennego budynku kostnicy. Jest to najstarsza i najlepiej zachowana cerkiew drewniana w Polsce. Reprezentuje najwcześniejszy etap rozwoju trójdzielnych cerkwi podłużnych pokrytych dachem czterospadowym. Cerkiew zachowała autentyczny kontekst krajobrazowy. Otoczenie cerkwi stanowi przykład oryginalnego układu zespołu cerkiewnego.

7. Smolnik - Cerkiew pw. św. Michała Archanioła woj. podkarpackie, gmina Lutowiska

Cerkiew z 1791 r. (obecnie kościół filialny rzymskokatolicki), o konstrukcji zrębowej, trójdzielna, typu bojkowskiego, usytuowana w opuszczonej i rozebranej po 1951 r. wsi. Odremontowana w 1969 r., dzięki czemu odzyskała swoją pierwotną formę. Otoczona przydaszkiem wspartym na rysiach. Wewnątrz nawa i sanktuarium pokryte sklepieniem piramidalnym z załomem. W górnej części ściany ikonostasu zachowana częściowo polichromia z końca XVIII w. z motywami podtrzymywanej przez anioły draperii z medalionami. Elementy pierwotnego wyposażenia cerkwi znajdują się w muzeach we Lwowie, Łańcucie, Sanoku. Znajdujące się we wnętrzu inne obiekty sztuki cerkiewnej - carskie wrota, obrazy pochodzą z rożnych świątyń. Najlepiej zachowany klasyczny przykład cerkwi bojkowskiej na terenie Polski.

8. Turzańsk - Cerkiew pw. św. Michała Archanioła woj. podkarpackie, gmina Komańcza

Cerkiew greckokatolicka wzniesiona w latach 1801-1803 (obecnie filialna cerkiew prawosławna), zbudowana na planie krzyża, pięciokopułowa. Trójstrefowy ikonostas pochodzi z 1. poł. XIX w., ołtarze boczne z początku XIX w., ikony pędzla J. Bakowczyka z 1895 r. Przed cerkwią stoi trójkondygnacyjna dzwonnica (1817 r.), zwieńczona cebulastym hełmem. Jest to jedna z nielicznych zachowanych cerkwi reprezentujących typ wschodniołemkowski. Polichromie prezentują obrazy związane z początkami chrystianizacji Rusi. Sceny Ewangelii zawierają motywy lokalne - krajobraz okolic Turzańska jako tło dla sceny Męki Pańskiej, Chrystus odwiedzający obejście łemkowskie. Zespół cerkiewny wraz z dzwonnicą, cmentarzem i kamiennym murem wokół stanowi integralną część górskiego krajobrazu. Autentyzmu obiektu dopełnia fakt ciągłości użytkowania przez lokalną łemkowską społeczność, która powróciła do rodzinnej wsi w 1957 r. po okresie deportacji w ramach akcji "Wisła".