Miały chronić przed złymi mocami
Murowane i drewniane przydrożne kapliczki, stojące na skrzyżowaniach dróg, ale także w polu czy w lesie to charakterystyczne dla Warmii miejsca kultu. Szczególną rolę pełnią w maju, gdy na nabożeństwach licznie spotykają się przy nich mieszkańcy wsi.
W opracowaniu "Dziedzictwo kulturowe Warmii, Mazur i Powiśla" wydane przez samorząd województwa warmińsko-mazurskiego autorzy wskazali, że zadaniem "liczne występujących na Warmii kapliczek i krzyży przydrożnych była ochrona podróżnych przed złymi mocami. Kapliczki ustawiano na rozstajach dróg. Były one też wotum dziękczynnym za doznane łaski i miejscem, gdzie można było najskuteczniej poprosić o pomoc i opiekę.
"Szczególnie widoczne jest to w okresie majowych nabożeństw, gdy przy kapliczkach zbierają się duże grupy wiernych ze wsi nie tylko starszych ale także młodzieży, by odmawiać litanię do Matki Boskiej. Spod kapliczek wyruszają także procesje wiernych pielgrzymujących do Sanktuariów Maryjnych na przykład do Gietrzwałdu czy Świętej Lipki" - powiedziała PAP etnograf Elżbieta Kaczmarek z Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Kapliczki miały też funkcję świecką. Znajdujące się na nich dzwony ogłaszały alarmy, zebrania i informowały o śmierci.
O kapliczki jako miejsca kultu dbają sami mieszkańcy wsi. To najczęściej kobiety i dziewczynki na wiosnę sadzą kwiaty przed kapliczkami albo ustawiają świeże, cięte kwiaty. Stroją kapliczki także we wstążki.
Kapliczki mają różnorodne formy. Typu skrzynkowego są zawieszone na drzewie, na krzyżu czy na ścianie domu. Kapliczki słupkowe mają formę słupka czy kolumienki z umieszczoną na wierzchu postacią świętego. Są także kapliczki domkowe - murowane bądź drewniane nakryte daszkami z dachówki lub gontów.
I to te ostatnie są najbardziej powszechne. Na Warmii występują one bardzo licznie zarówno przy drogach jak i we wsiach, niekiedy w jednej miejscowości znajduje się kilka takich kapliczek. Na przykład w Worytach koło Gietrzwałdu jest ich aż dziewięć.
Kapliczki wznoszono także wśród pól i lasów. Dlatego trudno ustalić dokładnie jaka jest ich liczba, niektóre bowiem z nich mogą wciąż czekać na odkrycie przez etnografów. Na Warmii doliczono się ok. 3 tysięcy kapliczek.
Z opracowania "Dziedzictwo kulturowe Warmii, Mazur i Powiśla" wynika, że zdarzało się iż obok kapliczek mieszkańcy wsi stawiali także drewniane krzyże z Pasją lub przedstawieniem Arma Christi (symbole Męki Pańskiej PAP)). Jednak obecnie krzyże można spotkać sporadycznie, głównie dlatego, że wykonane z mało trwałego materiału jakim jest drewno, uległy zniszczeniu.
