Kalendarz z paragrafem
Motto tego niezwykłego kalendarza zaczerpnięte zostało z twórczości Josepha Conrada i stanowi, że „Z naprawdę wielkich posiadamy tylko jednego wroga – czas”. Przypomina, że w naszych warunkach czas był także funkcją sprawiedliwości, i że często go zabrakło, aby państwo polskie mogło w imieniu swych obywateli ją wymierzyć. Kalendarz wydał pion śledczy katowickiego Instytutu Pamięci Narodowej, kierowany przez naczelnik Ewę Koj.
Pani naczelnik wśród prokuratorów Instytutu wielokrotnie wyróżniała się odwagą i gotowością do podejmowania trudnych wyzwań. Dlatego sprawy, wobec których był opór w innych oddziałowych komisjach IPN, prezesi Leon Kieres oraz Janusz Kurtyka kierowali do komisji w Katowicach. Tutaj prowadzone były m.in. tak spektakularne śledztwa, jak w sprawie bezprawnego wprowadzenia stanu wojennego, okoliczności śmierci gen. Władysława Sikorskiego, czy zamachu na życie Jana Pawła II.
Ilustracyjną warstwę kalendarza, opracowanego merytorycznie przez Ewę Koj oraz Adama Dziuroka, a graficznie przez Marcina Niedurnego, tworzą piękne, nastrojowe zdjęcia. Bardziej wyrażają klimat śledztw, które ilustrują, aniżeli związane z nimi faktami. Dlatego np. śledztwo w sprawie zamachu na papieża, ilustrowane jest zdjęciem pamiątkowej płyty, wmurowanej w bruk Placu Św. Piotra, w miejscu gdzie strzelano do Jana Pawła II, a nie zdjęciami z zamachu. Każdy miesiąc odwołuje się do jednego ze śledztw, prowadzonych przez pion ścigania w Katowicach: styczeń – w sprawie zbrodni popełnionych przez żołnierzy Armii Czerwonej w styczniu 1945 r. na Górnym Śląsku, luty – tworzeniem bazy internowanych i deportowanych do Związku Sowieckiego w 1945 r., marzec – śledztwa w sprawie nacisków na obywateli polskich narodowości żydowskiej w latach 1968-69, aby na stałe opuścili Polskę, kwiecień – deportacji Polaków z Kresów Wschodnich, maj – śledztwa w sprawie zamachu na papieża, czerwiec – zbrodni gestapo na Górnym Śląsku, lipiec – okoliczności katastrofy 4 lipca 1943 r. w Gibraltarze, sierpień – poświęcony jest ofiarom akcji X 2 w ramach której od sierpnia 1954 r. wysiedlono przymusowo 1061 sióstr zakonnych, wrzesień – obrońcom Katowic 1939 r., październik - ofiarom obozów pracy powstałych na Górnym Śląsku w 1945 r. , listopad – śledztwu w sprawie przesiedlenia przez Niemców 17 tys. polskiej ludności z powiatu żywieckiego, grudzień – śledztwu w sprawie wprowadzenia stanu wojennego. Każda strona kalendarza zawiera krótki opis śledztwa, jego rezultaty oraz podstawę prawną.
Jego lektura nie tylko prowadzi nas po tragicznych polskich doświadczeniach XX wieku, ale także skłania do refleksji, jak późno państwo polskie zabrało się za wymierzania sprawiedliwości i jak wiele w tej dziedzinie jeszcze pozostało do zrobienia.
Andrzej Grajewski
