Urodziny palmy przy rondzie de Gaulle'a

Palma, czyli "Pozdrowienia z Alei Jerozolimskich" jest jednym z najbardziej znanych projektów artystycznych w polskiej przestrzeni publicznej, zrealizowanych po 1989 roku. Z początku wzbudzająca kontrowersje, stała się dla mieszkańców Warszawy symbolem umiłowania do absurdu, groteski i surrealistycznego humoru.

Palma w zamyśle autorki ma być pochwałą różnorodności i niestabilności. Symbolizuje rozrastanie się i rozwój Warszawy, co czyni z miasta barwną, różnorodną przestrzeń.

"Brakuje mi różnorodności tamtego świata. Nie jakiejś maleńkiej grupy asymilantów. Brakuje ludzi, w całym tego słowa znaczeniu, innych, demonstrujących swoją inność bez zażenowania ale i bez agresji. (...) Stawiam drzewo i traktuję to jako element komunikacji między ludźmi, komunikacji pozawerbalnej i nie angażującej intelektu" - tłumaczy Rajkowska w rozmowie z Arturem Żmijewskim na oficjalnej stronie internetowej artystki.

Wpadła ona na pomysł udekorowania jednego z centralnych miejsc w Warszawie (palma stoi na skrzyżowaniu Alei Jerozolimskich z Nowym Światem), podczas podróży do Izraela w 2001 roku. Tam zobaczyła pocztówkę z napisem "Pozdrowienia z Hebronu", przedstawiającą palmę daktylową.

Pierwotny pomysł zakładał powstanie całego szpaleru drzew tego typu. Ostatecznie 12 grudnia 2002 roku na rondzie stanęła wykonana ze sztucznych tworzyw jedna palma. Jest wodoodporna i wysoka na 15 metrów. Powstała dzięki pomocy instytucji kultury: m.in. Centrum Sztuki Współczesnej - Zamek Ujazdowski i Fundacji Instytut Promocji i Sztuki.

Palma wzbudziła kontrowersje wśród mieszkańców stolicy - dyskutowano nad czasem trwania instalacji, o jej politycznej wymowie i kosztach utrzymania. Kwestionowano także estetyczne walory projektu.

Zgodnie z pierwotnymi założeniami, palma miała stać przy rondzie Charlesa de Gaulle'a przez rok. W sondażu przeprowadzonym w 2003 roku przez Instytut Badań Rynku i Opinii 75 proc. ankietowanych opowiedziało się za pozostawieniem palmy w przestrzeni miejskiej.

W 2004 roku zwolenników palmy było już tylko 56 proc. Władze miasta przygotowywały projekt, według którego instalacja miała zostać przeniesiona pod gmach dawnego KC. Na propozycję nie zgodziła się Rajkowska. "Zdecydowanie wolałabym, aby palma została zdemontowana niż żeby została przeniesiona pod dawne KC. To tworzy zupełnie inny kontekst pracy, poza tym usytuowana na środku ronda palma jest widoczna z perspektywy Nowego Światu i Alei Jerozolimskich w bardzo malowniczy sposób. Przeniesiona straci cały urok" - argumentowała wówczas artystka. Ostatecznie palma pozostała na swoim pierwotnym miejscu.

W 2007 roku artystka odstąpiła miastu prawa autorskie wykorzystywania wizerunku palmy dla celów komercyjnych i promocyjnych. Umowa wygasła w 2011 roku.

W 2012 roku, podczas piłkarskich Mistrzostw Europy rozgrywanych w Polsce i na Ukrainie, Rajkowska powiesiła na palmie transparent z napisem: "Chleba zamiast igrzysk" i usunęła z niej liście. Gest ten był protestem przeciwko polityce władz Warszawy, które na okres trwania EURO 2012 zdecydowały o ustawieniu za palmą wielkiej piłki. "Nie wszyscy cieszyli się z tego, czym było EURO" - oceniła Rajkowska, podkreślając, że organizacja Mistrzostw spowodowała cięcia budżetowe na kulturę.

"Nie chcę aby ludzie się +rozumieli+. Myślę, że jest to niemożliwe" - kontynuuje Rajkowska. "Chcę aby byli koło siebie. Pod palmą" - kończy.

Joanna Rajkowska (ur. 1968) jest autorką filmów, instalacji i uczestniczką interwencji w przestrzeni miejskiej. Studiowała malarstwo na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni prof. Jerzego Nowosielskiego. W 2007 roku otrzymała "Paszport Polityki" - nagrodę przyznawaną przez tygodnik "Polityka" w kategorii "sztuki wizualne" - za "niezwykłe projekty, realizowane w przestrzeni publicznej, za wyciąganie ręki w kierunku błąkającego się po mieście człowieka".

W 2012 roku opiekę nad projektem przejęło Muzeum Sztuki Nowoczesnej.

W środę 12 grudnia na rondzie de Gaulle'a odbędą się obchody urodzin palmy. "O godzinie 17., na godzinę palma zostanie wydobyta światłem z zimowego mroku" - zapowiadają organizatorzy imprezy.