Podróż do całej Afryki

Dwukrotnie w Beninie przebywał bł. Jan Paweł II: 17 lutego 1982 r. i 3-5 lutego 1993 r. Benedykt XVI będzie więc drugim papieżem odwiedzającym ten kraj. Jednak jego przyjazd jest zarazem podróżą do całej Afryki, której przedstawiciele odbiorą w Kotonu egzemplarze posynodalnej adhortacji „Africae munus”. Gdy papież przyjeżdża do któregoś z krajów afrykańskich, na spotkanie z nim przybywają mieszkańcy praktycznie wszystkich zakątków kontynentu – zapewnia w rozmowie z KAI abp Simone Ntamwana z Burundi.

Mało kto pamięta, ale w pierwszych wiekach chrześcijaństwa Afryka wydała kilku papieży: św. Wiktora (189-199), św. Milcjadesa (311-314) i św. Gelazjusza (492-496). Jednak po raz pierwszy kontynent ten odwiedził dopiero Paweł VI w 1969 r. Pojechał do Ugandy, gdzie oddał hołd XIX-wiecznym męczennikom z tego kraju – Karolowi Lwandze i towarzyszom, których kanonizował pięć lat wcześniej. Wziął też udział w pierwszym posiedzeniu Sympozjum Konferencji Biskupich Afryki i Madagaskaru (SCEAM. Bł. Jan Paweł II przebywał w Afryce wielokrotnie. W latach 1980-2000 był w sumie w 44 państwach (włącznie z kilkoma wyspami Oceanu Indyjskiego), w niektórych po dwa (Benin, Burkina Faso, Kamerun, Nigeria, Zair), a nawet trzy razy (Kenia i Wybrzeże Kości Słoniowej). Łącznie spędził w Afryce ponad trzy miesiące, odwiedzając około stu miejscowości. Benedykt XVI jak dotychczas odbył jedną podróż na Czarny Ląd – w 2009 r. do Kamerunu i Angoli.

Chrześcijaństwo dotarło do północnej Afryki już w czasach apostolskich. Według tradycji, jako pierwszy zaniósł je tam ewangelista, św. Marek. Rozwijało się ono tak prężnie, że w IV w. tylko w Egipcie i Libii było około 100 diecezji, zaś w Afryce Północno-Zachodniej w VI w. aż 700! To tam rozwijała się chrześcijańska teologia, m.in. dzięki działającej w Aleksandrii słynnej szkole katechetycznej. Tam również trwały krwawe prześladowania wyznawców Chrystusa w III-IV w., których zginęło kilkadziesiąt tysięcy. Jednocześnie szerzyły się tam herezje, zwłaszcza monofizytyzm. Znany historyk Kościoła, ks. Bolesław Kumor podaje, że w VII w. w Egipcie obok 36 mln monofizytów żyło zaledwie 250 tys. ortodoksyjnych chrześcijan!

Mieszkańcami Afryki byli ojcowie i doktorzy Kościoła: św. Atanazy, św. Klemens Aleksandryjski, św. Cyprian, św. Cyryl Aleksandryjski, Tertulian, Orygenes, św. Augustyn... To Afryka, za sprawą świętych: Pawła z Teb, Antoniego Pustelnika i Pachomiusza, stała się ojczyzną życia monastycznego. Wspominane w pierwszej modlitwie eucharystycznej święte: Perpetua i Felicyta zginęły śmiercią męczeńską w Kartaginie na terenie dzisiejszej Tunezji. Współcześnie najbardziej znaną świętą z Afryki jest Józefina Bakhita – zmarła w 1947 r. sudańska niewolnica, która została zakonnicą.

Po podboju północnej Afryki przez wyznających islam Arabów, chrześcijaństwo praktycznie tam zanikło aż do czasów kolonialnych. W X w. istniało jeszcze około 40 diecezji, ale do XII w. przetrwała tylko archidiecezja Kartaginy. Wyjątkiem były Etiopia i częściowo Egipt, gdzie ocalał Kościół koptyjski. Z kolei na południe od Sahary pierwsze, niezbyt udane próby ewangelizacji rozpoczęły się wraz wielkimi odkryciami geograficznymi. Prawdziwa epoka misyjna rozpoczęła się dopiero w XIX w. dzięki Europejczykom i trwała przez cały XX w. Szczególnie zasłużyły się w tej pracy zgromadzenia zakonne, m.in. duchacze, ojcowie biali, kombonianie, jezuici, karmelici, franciszkanie, Stowarzyszenie Misji Afrykańskich itd.

Swój udział mieli w tej pracy także Polacy, których zasługą jest m.in. ewangelizacja Zambii. Pierwszym arcybiskupem metropolitą, a następnie kardynałem w tym kraju został polski misjonarz, o. Adam Kozłowiecki. W dzieje Madagaskaru wpisał się bł. Jan Beyzym, a w historię Ugandy – Wanda Błeńska, opiekunowie trędowatych. „Matką Afryki” nazwano bł. Marię Teresę Ledóchowską, założycielkę zgromadzenia sióstr klawerianek, zajmującego się animacją misyjną. Obecnie w Afryce pracuje 924 spośród 2156 polskich misjonarek i misjonarzy, najwięcej w Kamerunie – 141, Zambii – 92, Tanzanii i Madagaskarze – po 66 oraz Rwandzie – 59. W Afryce jest też pięciu polskich biskupów misyjnych: po 2 w Kamerunie i RPA oraz 1 na Madagaskarze. Polak jest też nuncjuszem w Kongu i Gabonie.

W większości państw Afryki Kościół katolicki liczy nie więcej niż 150 lat. Jest to więc wspólnota bardzo młoda, wciąż prowadząca pierwszą ewangelizację. Jej rozwój jest jednak bardzo szybki. O ile w 1966 r. było na całym kontynencie 29 mln katolików, to obecnie jest ich 180 mln (ponad 18 proc. katolików świata), zaś według prognoz do 2025 r. ich liczba wzrośnie do 230 mln, co oznacza, że co szósty katolik będzie mieszkał w Afryce. Pierwszy afrykański ksiądz został wyświęcony w 1864 r., dwaj pierwsi biskupi otrzymali sakrę z rąk Piusa XII w 1939 r. (jeśli nie liczyć epizodu z 1518 r., gdy wyświęcony został w Rzymie syn króla Konga), a w 1960 r. bł. Jan XXIII mianował pierwszego rodzimego kardynała (Laurean Rugambwa z Tanzanii). Według danych z 31 grudnia 2009 r., na 681 biskupów pracujących w Afryce, 531 pochodziło z tego kontynentu (w 1962 r. było ich tylko 58). Było tam też 36,7 tys. księży diecezjalnych i zakonnych, ponad 400 diakonów stałych, 8,3 tys. braci i niemal 65 tys. sióstr zakonnych oraz ponad 5 tys. misjonarzy świeckich. Afryka ma obecnie 11 wśród 192 członków kolegium kardynalskiego.