Etapy życia duchowego wg św. Teresy (część 2). W którym miejscu jesteś Ty?

Uwaga: jesli wcześniej tego nie zrobiłeś, przeczytaj najpierw o pierwszym etapie życia duchowego (czyli - jak pisze św. Teresa - o pierwszym mieszkaniu w zamku wewnętrznym).

Jarosław Dudała: Co jest w drugim mieszkaniu zamku wewnętrznego, czyli co dzieje się na drugim etapie życia duchowego?

Tam się zaczynają ciekawe rzeczy, ponieważ wchodząca tam osoba zaczyna mieć odetkane uszy, to znaczy: jest otwarta na słuchanie. W przypadku Teresy chodziło głównie o dobre homilie (ewentualnie konferencje, ale to raczej mało prawdopodobne) i czytanie książek. Nie miała wtedy jeszcze kontaktu z Biblią.

To były inne czasy. Wtedy wręcz zakazywano samodzielnej lektury Pisma Świętego.

Na tym polegała cała poreformacyjna bieda, że uważano, iż niebezpiecznie jest czytać Pismo Święte. Czytały go osoby znające język łaciński mające za sobą odpowiednie katolickie studia biblijne na bazie łacińskiej Wulgaty. Św. Jan od Krzyża, na przykład, często i obficie czytał i cytował Pismo Święte. Jeśli ktoś nie znał łaciny – a Teresa znała ją bardzo słabo – to dostęp do Biblii był bardzo słaby. Teresa zaczęła jednak czytać książki, w których były aluzje do Biblii. Jej główną lekturą była "Vida de Cristo" (Życie Chrystusa), przetłumaczona z łaciny na kastylijski. (Jej autor kartuz Ludolf Saksoński był wcześniej dominikaninem, więc być może wyjątkowo pozwolono mu coś napisać. I dobrze, że mu pozwolono. Uważam, że ten jego tekst jest w wielu punktach bardzo aktualny do dnia dzisiejszego.)

Jeżeli więc dana osoba, czyta, słucha kazań, nadal prowadzi życie sakramentalne i przetrwa ten okres, to przechodzi przez drugie mieszkanie. Ale to oczywiście nie wszystko.

Jest jeszcze kolejny element, który ją utrzymuje: to pierwsze podpowiedzi, że życie modlitewne nie polega wyłącznie na odmawianiu modlitw. To pierwsze momenty medytacyjne. Mogą się nawet pojawić pierwsze elementy modlitwy wewnętrznej, a nawet zaczątki wewnętrznej modlitwy przyjacielskiego obcowania z Bogiem. Chodzi o to, żeby ta osoba coś z tego zaczęła już pielęgnować.

Wtedy pojawia się w niej przekonanie, że duża cześć jej mentalności jest do głębokiego przeobrażenia. Czuje zaproszenie do pierwszej osobowej albo do drugiej, pogłębionej przemiany (metanoi). W drugim czy trzecim mieszkaniu to jest jeszcze niemożliwe, ale to pragnienie już się pojawia. Taka osoba ma już mentalność religijną, ale jest to mentalność ciągle w dużej mierze naturalistycznie religijna, słabo ewangeliczna, słabo nadprzyrodzona z silnymi elementami mentalności tego świata. Widać to szczególnie wyraźnie, jeśli jest ona uwrażliwiona (czy przewrażliwiona) na wymiar nadzwyczajnościowy. (Mamy z tym problem w naszym domu rekolekcyjnym w Zwoli koło Poznania. Pojawiają się u nas osoby z fascynacjami nadzwyczajnościowymi, prywatnoobjawieniowymi, a jeśli do tego dołączą jeszcze wątki spiskowe, to jest wiele rzeczy do prześwietlenia.)

Wróćmy jednak do drugiego mieszkania. Teresa mówi, że przebywająca w nim osoba jest zaproszona i ma pierwsze przebłyski tzw. myślenia entendimiento, czyli zaczątki myślenia mądrościowego. Biblia nazywa to nous, a my na Zachodzie nazywamy to mens. Jest to mądrościowy intelekt czy mądrościowy rozum, który kiedyś będzie widział Boga twarzą w twarz. Poszukuje on prawdy i jakiegoś tejże prawdy pojmowania, przyjmowania i poddania jej swojego dotychczasowego myślenia. Jest to myślenie contra myśleniu "ulicznemu", opartemu na subiektywnych opiniach, poglądach, prywatnych zdaniach czy wręcz plotkach. Człowiek w drugim mieszkaniu zaczyna być gotowy na prześwietlenie swojej dotychczasowej mentalności we wszystkich wymiarach. I ma już początki tego. Staje się otwartyna to, co dziś nazwalibyśmy doświadczeniami rekolekcyjnymi.

Dotykają go na tym etapie pewne pokusy.

U niektórych mogą to być kuszenia intelektualistyczne ("im więcej wiem, tym bardziej jestem świątobliwy"). Teresa widziała je u osób, które słuchały tzw. letrados (uczonych). Część z nich to byli jej przyjaciele dominikanie.

U innych to mogą być kuszenia do bycia człowiekiem duchowo przegrzanym. Polegają one na przeakcentowaniu doświadczeń, przeżyć, doznań. Tacy ludzie woleli słuchać tzw. espirituales, czyli – jak byśmy to dzisiaj powiedzieli – osób charyzmatyczno-mistycznych, które bardzo mocny akcent kładły na doświadczeniu. Nie mówimy tego negatywnie. Kimś takim był np. św. Piotr z Alkantary.

Teresa się tymi akcentami nie przejmowała. Jeżeli widziała, że letrados nie bredzą wyłacznie intelektualistycznie, to słuchała ich. Ale zapraszała ich jednocześnie, żeby coś im się wydarzyło na modlitwie. Jeśli ktoś był ostrym espiritualem i gadał czy pisał także głupoty, to korzystała z tego, co dobre, ale też mówiła siostrom: "Bardzo proszę, żeby tej książki nie było w bibliotece". Tak było z książką jednego z episprituales, franciszkanina nazwiskiem Francesco de Osuna. On napisał parę rzeczy genialnych, ale też dwie rzeczy głupie. Od niego zaczerpnęła tzw. modlitwę skupienia, koncepcję duchowej przyjaźni i metaforę zamku. A bzdury odrzuciła.

Jedni więc kładli bardzo mocny akcent na wiedzy, inni bardzo mocny akcent kładli na doświadczeniu (bywało, że z dewiacjami). Teresa czerpała z obydwu tych nurtów, próbowała je połączyć. Jeśli mogła "wydoić" dobrego letradosa, to robiła to. Jeśli espiritual nie bredził skrajnie, to również mogła się z nim dogadać.

U wspomnianego Ludolfa z Saksonii było połączenie bycia letrado i espiritual.

Podsumujmy teraz doświadczenia drugiego mieszkania.

Drugie mieszkanie to taki misz-masz: trochę życia duchowego, trochę życia religijnego, trochę życia według świata. W drugim mieszkaniu czytasz książki, nadal korzystasz z sakramentów, zaczynasz pielęgnować pierwszą medytację. Zdajesz sobie sprawę, że twoje myślenie jest strasznie pomieszane. Jeżeli do tego dodasz trochę pokory, żeby być pouczanym, to przechodzisz do trzeciego mieszkania.