Zmienili bieg historii

Wśród licznych form upamiętnienia jubileuszu 25-lecia „Solidarności” na uwagę zasługuje wydanie obszernej monografii: DROGA DO NIEPODLEGŁOŚCI. SOLIDARNOŚĆ 1980–2005. Książka powstała przy współudziale wielu znanych historyków, także pracowników IPN. Opisuje szczegółowo nie tylko losy związku, ale jest także kompendium wiedzy o najnowszych dziejach naszego kraju.

Warto podkreślić, że ważna część książki poświęcona jest omówieniu roli Kościoła w tych wydarzeniach. Autorzy poszczególnych rozdziałów, zwłaszcza Jan Żaryn oraz Jarosław Gowin, analizują wszystkie uwarunkowania stanowiska Kościoła i roli pontyfikatu Jana Pawła II dla powstania „Solidarności” oraz późniejszych losów związku. We wstępie prof. Andrzej Paczkowski, bardzo doświadczony badacz najnowszej historii Polski, wspominając rolę Kościoła jako przewodnika całego narodu, napisał znamienne słowa: „Choć jest to, rzecz jasna, niemożliwe do zweryfikowania, można bez ryzyka popełnienia błędu stwierdzić, że bez takiego Kościoła niemożliwe byłoby powstanie tak masowego ruchu i nadanie mu – o co hierarchowie skutecznie zabiegali – charakteru pokojowego”.

Autorom poszczególnych publikacji udało się także dotrzeć do wielu nieznanych wcześniej źródeł, przechowywanych nie tylko w polskich archiwach. Z dokumentów przytoczonych w tej publikacji jasno wynika, że zagrożenia sowiecką agresją jesienią 1981 r. nie było. To ekipa gen. Jaruzelskiego zabiegała o pomoc, a w każdym razie domagała się ostrych reakcji ze strony Moskwy, aby móc je wykorzystać jako uzasadnienie dla wprowadzenia stanu wojennego.

Szkoda, że czytelnicy w całym kraju nie mają możliwości zapoznania się z poszczególnymi wkładkami opisującymi dzieje lokalnych struktur związkowych. Dodawane są one tylko do lokalnych edycji tej książki. Niejednokrotnie, jak w przypadku historii związku na Górnym Śląsku, są to studia pionierskie. Odsłaniają szereg nieznanych dotąd faktów z regionalnej historii. Po raz pierwszy w tak szerokim zakresie wykorzystano w tych badaniach materiały wytworzone przez organy bezpieczeństwa PRL. Dzięki publikacji poznajemy także losy dziesiątków tysięcy ludzi, właściwie całego solidarnościowego pokolenia, które dokonało historycznego przełomu w dziejach nie tylko Polski. Wielu z nich zostało zupełnie zapomnianych, choć nieraz ponosili ogromne ofiary dla związku oraz niepodległości kraju.
Ważną częścią publikacji jest słownik najważniejszych terminów, związanych z dziejami „Solidarności”, oraz ok. 1000 biogramów ludzi szczególnie dla ruchu związkowego zasłużonych. Zdecydowanej większości spośród blisko 500 zdjęć nigdzie dotąd nie publikowano.