Gdzie Jaś życia się nauczy?

Łączy się tu tak naprawdę dwa rozumienia socjalizacji. Zgodnie z pierwszym socjalizacja polega na przyswojeniu norm właściwych społeczeństwu. Dziecko uczy się zatem, jakimi wartościami kieruje się jego społeczność, ale i poznaje kulturę własnego narodu, kontynentu i cywilizacji. Zgodnie z drugim rozumieniem, socjalizacja jest uspołecznieniem, nabyciem takich cech, które czynią człowieka towarzyskim, nadają ogłady w zachowaniu, uzdatniają do efektywnej komunikacji. Innymi słowy sprawiają, że człowiek nie jest dzikiem.

Kagankowa utopia
Mówi się więc, że szkoła jest niezbędnym elementem socjalizacji dziecka i że prawidłowa socjalizacja sprzyja wyrównywaniu szans edukacyjnych. Według zwolenników socjalizacji przez szkołę, środowisko klasowe jest jakby obrazem społeczeństwa, w którym dziecku przyjdzie kiedyś prowadzić dojrzałe życie. Ucząc się żyć w grupie rówieśniczej, młody człowiek nabiera kompetencji społecznych niezbędnych w życiu dorosłym. Wszystko ma tu być na miejscu. Praca zespołowa, pierwsze konflikty, przyjaźnie, miłości. Wspólne pokonywanie przeszkód, radzenie sobie ze stresem, dzielenie ról, uzgadnianie celów i planowanie działań. Dziecko uczy się, zgodnie z tą koncepcją, życia, kiedy zakuwa przed egzaminami, spotyka się z agresją kolegów, ale i doznaje akceptacji. Takie dorosłe życie na próbę.

To właśnie w tę wizję szkolnej socjalizacji wpisane jest m.in. umieszczenie w podstawie programowej elementów wychowania społecznego. I tak uczeń kończący pierwszą klasę szkoły podstawowej ma wiedzieć, „co dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi”, ale także „współpracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach życiowych”. Nawet więcej: „wie, co wynika z przynależności do rodziny, jakie są relacje między najbliższymi, wywiązuje się z powinności wobec nich”.

Jak widać, ambicje socjalizacyjne szkoły są bardzo duże. Nie chodzi tylko o przygotowanie do w miarę bezkonfliktowego życia, ale przede wszystkim o to, by wpoić podstawowe normy moralne. Szkoła znów przyjmuje na siebie pozytywistyczne zadanie niesienia kaganka. Nie jest to jednak już kaganek oświaty, bo i świat, w którym żyli nasi XIX- i XX-wieczni przodkowie odszedł w niepamięć. Nowy kaganek to wizja szczęśliwego społeczeństwa.