Teczki wiecznie żywe

Przyjęta w ubiegłym tygodniu przez Sejm ustawa przesądziła, że lustracją będzie zajmował się Instytut Pamięci Narodowej. Wszystkie dokumenty osób pełniących funkcje publiczne będą dostępne dla każdego w czytelniach IPN, a informacje o ich aktach znajdą się w Internecie. Do pozostałych dokumentów będą mieć dostęp naukowcy i dziennikarze. Każdy będzie mógł dowiedzieć się, co jest w jego teczce, jeżeli nie był funkcjonariuszem bądź tajnym współpracownikiem bezpieki. Ci otrzymają jedynie dane ewidencyjne na swój temat. Pracodawca będzie mógł zwolnić pracownika, który w przeszłości był pracownikiem bądź tajnym współpracownikiem komunistycznej tajnej policji. IPN opublikuje spis funkcjonariuszy bezpieki oraz wykaz tzw. osobowych źródeł informacji, czyli tajnych współpracowników, kontaktów operacyjnych i służbowych.

Bez Sądu Lustracyjnego
Obowiązujący do tej pory model lustracji zakładał ograniczony krąg osób, ok. 25 tys., zobowiązanych do składania oświadczeń lustracyjnych, w których musiały się zdeklarować, czy były funkcjonariuszami organów bezpieczeństwa PRL lub ich współpracownikami. Prawdziwość tych oświadczeń badał Rzecznik Interesu Publicznego, konfrontując ich treść z zachowanymi dokumentami. Jeśli miał wątpliwości, czy oświadczenie jest zgodne z prawdą, kierował sprawę do Sądu Lustracyjnego, którego wyrok był ostateczny. Jeżeli uznano, że osoba składająca oświadczenie lustracyjne skłamała, była czasowo pozbawiona prawa do pełnienia funkcji publicznych. Twórcy przyjętej obecnie nowelizacji ustawy o IPN wyszli z założenia, że dotychczas obowiązujące procedury lustracyjne nie są skuteczne. Problem ma rozwiązać powszechna jawność i dostępność dokumentacji zgromadzonej w archiwach IPN. Zlikwidowane zostały Urząd Rzecznika Interesu Publicznego oraz Sąd Lustracyjny.

Ćwierć miliona zaświadczeń
Obecnie każdy ubiegający się lub sprawujący urząd publiczny będzie musiał wystąpić o stosowne zaświadczenie z IPN. Znacznie rozszerzono także katalog osób objętych lustracją. Są to m.in. radni i osoby pełniące funkcje w samorządach, pracownicy urzędów państwowych, dyplomaci, członkowie władz spółek z udziałem skarbu państwa oraz przedsiębiorstw państwowych, rektorzy wszystkich szkół wyższych, pracownicy naukowi, dyrektorzy szkół publicznych i prywatnych, szefowie związków sportowych, radcy prawni, notariusze, szefowie i wydawcy mediów publicznych oraz ogół dziennikarzy. W przypadku mediów prywatnych nie jest to jednak oczywiste. Jerzy Urban oraz redakcja „Nie” mogą zlekceważyć przepisy ustawy i nikt nic im nie zrobi.

Szacuje się, że procedurę lustracyjną będzie musiało podjąć ok. 250 tys. osób. W zaświadczeniu znajdą się informacje, w jakim charakterze dana osoba występuje oraz charakterystyka i sygnatury tych dokumentów. Zaświadczenia będą udostępniane danej osobie oraz publikowane w specjalnym rejestrze w Internecie. Istnieje możliwość zaskarżania treści zaświadczenia do mających powstać wydziałów lustracyjnych cywilnych sądów okręgowych. O ile jednak w poprzedniej procedurze to Rzecznik Interesu Publicznego miał obowiązek udowodnić przed sądem, że oświadczenie lustracyjne jest nieprawdziwe, teraz sam zainteresowany będzie musiał dowodzić swej niewinności. To zupełna zmiana całej filozofii lustracyjnej.