Zaginione polskie złoto

Jest początek września 1939 r. Na Warszawę spadają niemieckie bomby. Luftwaffe atakuje bez litości z powietrza, a lądowe oddziały Wermachtu w błyskawicznym tempie przesuwają się wgłąb Polski. Rozpętana właśnie przez Hitlera wojna przebiega bardzo niepomyślnie dla broniącej się i znacznie słabszej militarnie Polski. Niemcy mają przewagę liczebną i sprzętową.

Gdy stało się jasne, że siły wroga wkrótce staną pod Warszawą zapadła decyzja o ewakuacji zgromadzonego w Banku Polskim złota do bezpiecznej w tym czasie Francji. A było co ratować: w sierpniu 1939 r. Bank Polski dysponował kruszcem o łącznej wartości 463,6 mln ówczesnych zł. W sumie było to około 95 ton złota w postaci sztab i monet. Około jednej piątej tego skarbu (mniej więcej 20 ton) już przed wojną zostało zdeponowane za granicą - głównie we Francji, Szwajcarii, USA i Anglii. Zanim Niemcy zaatakowały Polskę istniały pomysły, by całość skarbu przechowywać zagranicą, jednak nie było na to zgody ze strony ówczesnego premiera Składkowskiego i generalnego inspektora Sił Zbrojnych Edwarda Rydza-Śmigłego. Reszta polskiego złota w dniu wybuchu wojny była przechowywana w skarbcach w Warszawie (ok 38 ton) oraz w Lublinie, Brześciu nad Bugiem, Siedlcach i Zamościu (w sumie 37 ton).

Już na początku ewakuacji pojawiły się trudności: większość ciężarówek była używana przez wojsko. W tej sytuacji pierwszy transport został przewieziony 4 września do Brześcia autobusami Państwowej Wytwórni papierów Wartościowych. Następnie całość polskiego złota udało się skoncentrować na dworcu kolejowym w Śniatyniu, tuż przy granicy z Rumunią. Był wieczór, 13 września. Nocą skarb eskortowany przez Ignacego Matuszewskiego i Adama Koca oraz Henryka Floyar-Rajchmana oraz uzbrojonych strażników bankowych został załadowany do 1208 skrzyń, którymi wypełniono 9 wagonów towarowego pociągu. Ten polski "złoty pociąg" wyruszył do rumuńskiego portu nad Morzem Czarnym - Konstancy.

Niemcy szybko odkryli fortel Polaków. Ambasador III Rzeszy próbował wywrzeć na rumuńskich władzach wydanie transportu z polskim skarbem. Jednak minister spraw zagranicznych Rumunii zagrał na czas, odpowiedział, że o złotym konwoju nic nie wie i zobowiązał się do przeprowadzenia śledztwa w tej sprawie. W międzyczasie - dzięki pomocy brytyjskiego konsula - skrzynie ze złotem (za wyjątkiem czterech ton, które przewieziono do Bukaresztu) załadowano na brytyjski tankowiec "Eocene", który przetransportował je do Stambułu. To jednak był dopiero początek wielkiej wędrówki złota II RP.

Nad Bosfor złoto dotarło po kilku dniach. 20 września zostało przeładowane do wagonów i ruszyło w drogę przez Syrię do Libanu. Podróż do kontrolowanego przez Francuzów Bejrutu trwała 3 dni. Wtedy - po negocjacjach z władzami francuskimi - zapadła decyzja, że skarb II RP zostanie złożony w jednym ze skarbców Banku Francji w Nevers. Złoty konwój wyruszył z Bejrutu w dwóch turach. Pierwsza dotarła drogą morską do Tulonu, a następnie w miejsce docelowe 29 września, a druga 7 października. Tutaj skarb Banku Polskiego miał już być bezpieczny. Niestety, tylko do czasu...

Polski depozyt we francuskim banku był niezagrożony przez kilka miesięcy, do wiosny 1940 r. Gdy niemieckie wojsko zaczęło bezpośrednio zagrażać Francji polski minister Henryk Strasburger zażądał, by złoto wywieziono do USA. Był 30 marca. Francuzi najpierw odwlekali decyzję, by w końcu w połowie czerwca zgodzić się na przeniesienie cennego depozytu do Angoulême w regionie Poitou-Charentes. Stąd złoto zamiast za Atlantyk, trafiło do Dakaru i dalej, wgłąb kontynentu afrykańskiego, do francuskiego fortu Kayes na Saharze Zachodniej. W tym czasie przy transporcie obecny był już tylko jeden pracownik Banku Polskiego - Stefan Michalski. Nie to było jednak najgorsze - w czerwcu Francja podpisała  kapitulację. To w praktyce oznaczało, że rząd polski stracił kontrolę nad zdeponowanym w Afryce złotem. Skarb znalazł się w rekach kolaborującego z III Rzeszą rządu francuskiego w Vichy.

Natychmiast podjęto próby odzyskania utraconego kruszcu. Nie było to jednak proste zadanie. Gen. Sikorski interweniował bezpośrednio u Winstona Churchilla, ale nie osiągnięto skutku. Nie udała się również próba przejęcia kontroli nad francuska Afryką Zachodnią przez współpracujące z Wielką Brytanią siły gen. de Gaulle’a.

ciąg dalszy tekstu na następnej stronie