Zmarł mistrz Robert Pożarski, „najpiękniejszy głos w polskim Kościele”

Ks. prałat Jan Sikorski był proboszczem Roberta Pożarskiego. „Był moim młodym parafianinem, brał udział w scholi parafialnej, przy ołtarzu służył jako lektor. Podziwiałem bardzo jego ogromne zaangażowanie, postawę godną i odpowiedzialną. I oczywiście jego piękny głos, którym służył w kościele podczas liturgii. Lata później znowu się zetknęliśmy, przy okazji celebrowany Mszy tradycyjnych, „trydenckich”, gdzie słyszałem jego przepiękne wykonanie chorału. Był bardzo oddany sprawie muzyki kościelnej. Miałem nawet wrażenie, że jego osobiste sprawy jakby nie istniały, był cały oddany chorałowy, który też bardzo kocham, ale do miłości, jaką tę muzykę liturgiczną darzył Robert Pożarski, daleko mi jeszcze. Bardzo mi imponował tym, że bez reszty oddawał się tej służbie.

Ks. Piotr Paćkowski, rektor wyższego seminarium duchownego w Siedlcach, poznał Roberta Pożarskiego jeszcze jako kleryk, w latach 80. – Był wtedy członkiem zespołu Bornus Consort. Jeszcze jako kleryk brałem udział w dramacie liturgicznym „Ludus Danielis”, który wystawiali w Teatrze Wielkim. Wtedy obserwowałem to jako widz i miałem takie marzenie, żeby poznać członków zespołu. W latach 90. Miałem przyjemność poznać pana Marcina Bornus Szczycińskiego, kierownika zespołu, i przy okazji Roberta Pożarskiego. Od tamtej pory byłem w dość ścisłym kontakcie, przede wszystkim na gruncie wykonywania chorału gregoriańskiego. Przy różnego rodzaju projektach, które podejmował zespół Bornus Consort, we współpracy z innymi zespołami, jak np. ponowna praca nad dramatem „Ludus Danielis”, też „Ludus Pasionis” ze scholą Teatru Węgajty. Były organizowane przez środowiska dawnej muzyki liturgicznej różnego rodzaju warsztaty, w których poznawałem pana Roberta jako znakomitego muzyka, znakomitego śpiewaka, który nawet nie tyle doskonali swoje umiejętności wokalne, ale po prostu coraz bardziej zagłębia się w istotę muzyki liturgicznej, istotę chorału gregoriańskiego, poznaje różnego rodzaju stylistyki wykonawcze, odkrywa zapisy muzyczne. Widziałem jego niezwykłą pasję, jego ogromną wiedzę na ten temat. Bardzo mu zależało, by te śpiewy w liturgii wykonywać - wspomina ks. Paćkowski.

– Jako młody ksiądz zajmowałem się w diecezji muzyką liturgiczną. Bardzo chętnie zapraszałem zespół do udziału w liturgii. Było to dla całego zespołu, a szczególnie dla pana Roberta, ważne doświadczenie, bo to były jedne z pierwszych prób, kiedy to wszystko, w czym się ćwiczyli, można było na żywo zastosować w naturalnym dla muzyki liturgicznej kontekście, wprowadzić na nowo do naszej obrzędowości, przywrócić ten śpiew. Bo stał się on niestety bardziej teoretyczny, funkcjonujący co prawda w dokumentach Kościoła, ale tylko tam, a nie w celebrowanej liturgii - mówi rektor siedleckiego seminarium.

Ks. Paćkowski podkreśla wagę zaangażowania Roberta Pożarskiego w kościele na Bielanach, gdzie ks. Wojciech Drozdowicz dał do przestrzeń bardzo systematycznego wykonywania chorału gregoriańskiego w liturgii. To były np. wydarzenia związane z Niedzielą Palmową. „Miałem przyjemność razem z panem Robertem śpiewać pasję, gdzie on wykonywał partie narratora, a ja Jezusa. To były niezwykłe chwile spotkania, ćwiczenia, rozmawiania o tej muzyce. Zawsze odnosił się do liturgii jako drogi do Boga. W jego muzyce, śpiewie było właściwie odkrywanie drogi człowieka do Boga. To był swego rodzaju element ascezy” - wspomina ks. Paćkowski.

Z dorobku Roberta Pożarskiego wymienia również prace nad chorałem sarmackim: „W Instytucie Muzykologii KUL przygotowywałem pracę poświęconą chorobowym księgom z wydawnictwa Andrzeja Piotrkowczyka, więc mogłem z nim współpracować. Ta jego praca była pełna pasji, przyjeżdżał do Lublina, sam badał księgi”. Przywołuje także przygotowane i celebrowane liturgiczne wiligie gregoriańskie, np. Ku czci św. Jana Chrzciciela. Podkreśla także fascynację Roberta Pożarskiego, jaką był chorał dominikański. Według ks. Paćkowskiego, Robert Pożarski był najlepszym kantorem w Polsce. – Jako człowiek ostatnio był coraz bardziej zamyślony, zafascynowany śpiewami, które odnosiły go bezpośrednio do Pana Boga” - wspomina.

– Bielany żegnają Roberta Pożarskiego. Od wielu lat śpiewał chorał gregoriański. Można go było usłyszeć w każdą niedzielę, na Mszy św. o godz. 11:00 w naszym, kamedulskim, kościele. Wiele osób przyjeżdżało na Bielany specjalnie po to, żeby posłuchać chorału w unikalnym, starym brzmieniu. Michał Lorenc uważa Roberta za jednego z trzech największych kantorów świata. Myślę, że to prawda, chociaż skromność Roberta nie pozwoliłaby na wygłoszenie takiego zdania. Robert miał tylko 56 lat. Myślałem, że dożyje wśród nas starości. Bielany od dziś już nie będą takie same. Żegnaj Przyjacielu! Śpiewaj teraz Panu Bogu w Królestwie Niebieskim - powiedział ks. Wojciech Drozdowicz.

Marcin Bornus-Szczyciński bez wahania nazywa Roberta Pożarskiego największym śpiewakiem gregoriańskim, jakiego znał: „To nieprawdopodobnie wyrafinowany śpiewak, doskonały kantor. Rzecz nie do zakwestionowania i strata niepowetowana. Trzeba będzie na nowo przemyśleć, jak teraz działać bez niego. W kwestii polskiego chorału, nie znam nikogo, kto lepiej opanował chorał piotrkowski. Właściwie tu mamy tylko tę jedyną, spójną teorię i praktykę, jaką wypracował Robert. Niewątpliwie numer jeden w ogóle jeśli chodzi o znajomość tego chorału. Nikt nawet się do tego nie zbliżył. W tej specyficznie polskiej kwestii zaszedł najdalej z nas wszystkich. Nie widzę niestety nawet następcy, który by po nim ten chorał piotrkowski przejął. Robert nie zostawił bezpośrednio uczniów, którzy by podjęli jego dzieło, bo swoją wiedzą i umiejętnościami mocno przewyższał otoczenie, uczniowie go nie dogonili. Ale zaraził tą sprawą wielu, którzy traktują ją bardzo solidnie i myślę, że po tej wyrwie spowodowanej jego odejściem, dzieło zostanie podjęte w różnych miejscach. We Wrocławiu stworzył potężne środowisko i zdziwiłbym się, gdyby z niego nie urodziło się coś podobnej jakości”.

– Współpraca z Robertem nie była łatwa. Nie miał łatwego charakteru. Miał podejście trochę „średniowieczne”, „scholastyczne” - gdy sformułowana została jakaś teza, można było się po nim zaraz spodziewać antytezy. Z tym, że ta antyteza nie miała zniszczyć tezy, tylko by na skutek ścierania się tych tez dojść do prawdy. Wynikiem była synteza. Nasze artystyczne kłótnie kończyły się wspólnym działaniem. Nie kompromisem, nie ustępstwami, a pewną syntezą. To zawsze się opłaciło i bez wahania podejmowałem z nim kolejne działania. Ta trudność we współpracy z nim była więc jego zaletą. W relacjach złoty człowiek. W życiu, jako przyjaciel, bardzo solidny, serdeczny - mówi Marcin Bornus-Szczyciński.

Adam Strug wspomina: „Poznałem Roberta lat temu 30. Moją uwagę przykuło jego niepowtarzalne poczucie humoru. Ale gdy zaśpiewał stało się dla mnie jasne, że obcuję z napiękniejszym głosem w polskim Kościele. Z absolutną precyzją operował w wysokich i niskich rejestrach, a najpiękniejsze miał tzw. doły: gdy schodził nisko ujawniał się niepowtarzalny walor tego głosu. Robert oddał swój talent w służbę Kościołowi, co nie przekłada się ani na sławę, ani na pieniądze. Zachowywał się tak, jakby nie zależało mu na uznaniu w świecie. Ale to świat stracił nie poznawszy Roberta”.

– Robert Pożarski odegrał niezastąpioną i zupełnie unikalną rolę w ocaleniu chorału dominikańskiego i szerzej liturgii dominikańskiej w Polsce po zarzuceniu jej przez sam zakon. Przy pomocy jednego czy dwóch ojców dominikanów, niewielkiej liczby profesjonalistów (z Marcinem Bornus-Szczycińskim na czele) oraz rozrastającej się grupy świeckich fascynatów śpiewu dominikańskiego, przez całe lata organizował celebracje godzin kanonicznych w rycie dominikańskim, z oryginalnych ksiąg zakonnych, po łacinie, zgodnie z wszelkimi zasadami zapisanymi w rubrykach. Całonocne nabożeństwa tego rodzaju przez całe lata odbywały się na Festiwalu Muzyki Dawnej „Pieśń Naszych Korzeni” w Jarosławiu, we Wrocławiu, gdzie działała Schola Gregoriana Silesiensis, w Warszawie w kościele pokamedulskim na Bielanach i w innych miejscach Polski. W najbardziej „wypasionym” formacie składały się one z I nieszporów, matutinum, laudesów, Mszy, a na końcu agapy. Ile wymarzliśmy podczas tych wielogodzinnych wigilii Epifanii (noc z 5 na 6 stycznia!) w wymrożonym kościele na warszawskich Bielanach, mogą sobie wyobrazić tylko ci, którzy brali w tych szaleństwach udział. Robert wkładał w przygotowanie tych wigilii niesamowitą ilość czasu i troski, a podczas celebracji był jednym z głównych kantorów. I właśnie stworzone przez niego środowisko stało się zaczynem, w którym, kiedy stało się to już możliwe, ruszyły pierwsze celebracje Mszy św. w rycie dominikańskim. Oczywiście w celebracjach tych, jako kantor, również brał żywy udział. Przez bardzo wiele lat był też odpowiedzialny, jako główny kantor festiwalu w Jarosławiu, za przygotowanie książki do codziennych nabożeństw chorałowych, a potem właściwy kształt śpiewanych z niej dominikańskich jutrzni i nieszporów - mówi dr Dominika Krupińska, dodając, że ma nadzieję na kontynuację i rozwijanie dzieła Roberta Pożarskiego.

– Bardzo lubiłem Roberta, doceniałem jego kompetencje i mistrzostwo jego śpiewu. Biorąc udział w prowadzonych przez niego zajęciach i warsztatach, czy projektach, niezależnie od tego, czy prowadzone były w Krakowie, Jarosławiu, czy w Gdańsku, zawsze wiele z nich wynosiłem. W ramach Dominikańskiego Ośrodka Liturgicznego Robert prowadził zajęcia ze śpiewu gregoriańskiego w Szkole Kantorów, miał swój kurs w ramach Warsztatów Muzyki Niezwykłej, przygotował znaczącą część materiałów monodycznych do śpiewników Niepojęta Trójco, a dla serwisu liturgia.pl m.in. artykuły (np. https://www.liturgia.pl/propria-nie-sa-i-nigdy-nie-byly-oprawa-muzyczna-liturgii-rozmowa-z-robertem-pozarskim/), polską wersję śpiewanej Męki Pańskiej według czterech ewangelistów na melodie dominikańskie (np. https://www.liturgia.pl/spiew-ewangelii-meka-panska-wedlug-sw-marka-rok-b/) i cykl polskich propriów mszalnych na melodie gregoriańskie z przykładami muzycznymi (np. https://www.liturgia.pl/propria-mszalne-ii-niedziela-wielkanocna-milosierdzia-bozego/). Został nam z Robertem niedokończony projekt polonizacji antyfon do polskiego brewiarza. Odejście Roberta tak szybko jest wielką stratą i napełnia mnie smutkiem – mówi o. Wojciech Sznyk OP.

***
Robert Pożarski urodził się 18 lipca 1965 r. w Bydgoszczy. Od 1967 do 1980 roku mieszkał w Poznaniu. Od 1980 do 1991 roku mieszkał w Warszawie, gdzie w 1985 r. uzyskał maturę w Liceum Ogólnokształcącym im. Mikołaja Reja. W latach 1985-90 studiował na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego oraz Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej na Politechnice Warszawskiej.

W roku 1992 uzyskał dyplom zawodowy w zakresie śpiewu solowego w Szkole Muzycznej II st. w Warszawie.

W latach 1992-95 uczestniczył w kursach mistrzowskich Letniej Międzynarodowej Akademii Muzyki Dawnej w Wilanowie w klasach wokalnych i prowadzenia zespołów muzycznych. W roku 1996 odbył staż w zakresie chorału i muzyki średniowiecznej u Marcela Pérèsa w Royaumont pod Paryżem. Studiował teologię na Papieskim Wydziale Teologicznym Joanneum w Warszawie.

Od 1981 do 1991 roku był członkiem liturgicznej służby ołtarza w parafii św. Józefa w Warszawie; w 1982 roku otrzymał z rąk bp. Władysława Miziołka promocję lektorską; w latach 1988-95 był kantorem Lektorskiej Scholi Cantorum prowadzonej przez ks. Wiesława Kądzielę przy Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Warszawie.

W roku 1991 wstąpił w związek małżeński i przeprowadził się z małżonką do rodzinnego domu dziadków w Teresinie.

W latach 1991-97 pracował jako śpiewak Chóru Filharmonii Narodowej w Warszawie; od 1995 roku był śpiewakiem zespołu muzyki dawnej Bornus Consort; od 1996 roku był kantorem Scholi Teatru Wegajty, realizujacej spektakle średniowiecznego dramatu liturgicznego. W 1999 roku założył Scholae Gregorianae Silesiensis we Wrocławiu, zajmujacą się odnajdywaniem i prezentacją najstarszych zabytków muzyki liturgicznej z Dolnego Śląska i całej Polski. W 2003 roku został kantorem żeńskiej Scholae Mulierum Silesiensis. Od 2008 roku był współpracownikiem Dominikańskiego Ośrodka Liturgicznego w Krakowie.

Od 2009 roku pełnił funkcję kantora w Kościele Pokamedulskim na warszawskich Bielanach. Od 2015 roku był kantorem gdańskiej Scholae Gregorianae Gedanensis; od 2017 roku był kantorem Scholae Sarmaticae, specjalizującej się w śpiewie liturgicznym w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego. W 2012 roku powołał Chór Sarmacki im. G. G. Gorczyckiego w celu realizacji muzycznego projektu „Chorał Sarmacki”, polegającego na popularyzacji chorału polskiego i muzyki sakralnej polskich kompozytorów XVI-XVIII wieku; chór pracuje równolegle w Warszawie i Wrocławiu. Projekt ten zaowocował nagraniem i wydaniem czterech płyt z muzyką liturgiczną polskiego renesansu i baroku.

Od początku działalności muzycznej szczególną uwagę przykładał do wydobywania możliwie najstarszych świadectw źródłowych polskiej muzyki liturgicznej obecnej od wieków w praktyce liturgicznej Kościoła katolickiego w Polsce, szczególną troską obejmując coraz gorszy stan śpiewu liturgicznego w rycie posoborowym Pawła VI. Ma w dorobku 25 płyt z muzyką dawną i współczesną, w tym siedem tytułów autorskich. Jest także redaktorem kancjonałów liturgicznych, m.in.: „Zasady zwyczajnego śpiewu Kościoła : według rytu św. Zakonu Braci Kaznodziejów”, Dominikański Ośrodek Liturgiczny 2014 oraz „Misteria św. Jacka – Liturgia”, Esprit 2007. Tłumaczył także łacińskie teksty liturgiczne w celu dostosowania klasycznego śpiewu chorałowego do języka polskiego, jak choćby wykonywanego przez Scholae Gregorianae Gedanensis od 2017 roku Oficjum ku czci św. Mikołaja biskupa według Antiphonarium iuxta ritum SOP.