Abp Ryś i A. Michnik o antysemityzmie

Podczas debaty zastanawiano się nad aktualnością przesłania jezuity, publicysty „Tygodnika Powszechnego”, autora głośnego komentarza „Czarne jest czarne” z 1997 r., podejmującego ważny problem antysemityzmu w Kościele katolickim w Polsce.

Redaktor „Tygodnika Powszechnego” Janusz Poniewierski przypomniał kontekst powstania głośnego tekstu ks. Stanisława Musiała opublikowanego na łamach „Tygodnika Powszechnego” w listopadzie 1997 roku, w przededniu wyborów do polskiego parlamentu. Publicysta zwrócił uwagę, że tekst był zainspirowany wypowiedzią gdańskiego duchownego, ks. Henryka Jankowskiego, wskazującą, że katolikom nie wolno głosować na osoby pochodzenia żydowskiego. „Ks. Jankowski otrzymał od swojego przełożonego, abp. Gocłowskiego, roczny zakaz głoszenia kazań. Jednak powodem kary nie był antysemityzm, lecz wypowiadanie się z ambony na temat polityki” – wspominał Poniewierski.

Prof. Stanisław Krajewski wskazał, że mimo iż ks. Musiał został powszechnie uznany za człowieka, który najbardziej poszedł w kierunku odrzucenia kościelnej poprawności i zaczął mówić o godności Żydów, proces jego zaangażowania w sprawy Żydów w Polsce był powolny. Podkreślił, że dzieciństwo i czasy seminarium upłynęły w atmosferze semickiego tabu. „Przemiana ks. Musiała napawa dumą. Postawę jezuity powinni naśladować nie tylko katolicy, ale także przedstawiciele innych wyznań, również Żydzi” – podkreślił.

„Artykuł ks. Musiała był głosem, na który wielu katolików w Polsce długo czekało” – pokreślił Adam Michnik. Redaktor naczelny „Gazety Wyborczej” wskazał, że spostrzeżenia wskazane w artykule „Czarne jest czarne” były bardzo trafne. „Tak faktycznie było. Ks. Musiał zdemaskował konkretne techniki eklezjalne, zmierzające do tego, by mówić w taki sposób, by nic nie powiedzieć” – zaznaczył Michnik.

Redaktor zwrócił uwagę, że tekst ks. Musiała był tekstem radykalnym. „Jednak jego radykalizm polegał na odwołaniu się do Ewangelii. Przekonywał, że istniała wówczas wśród wierzących nienawiść, która odczłowieczała tych, których sam Jan Paweł II nazwał starszymi braćmi w wierze” – stwierdził.

Abp Grzegorz Ryś z kolei zaznaczył, że ks. Stanisław Musiał, mówiąc o relacji chrześcijan do Żydów, był bardzo ortodoksyjny, zgodny z nauczaniem Kościoła, zwłaszcza soborowego dokumentu „Nostra aetate”. „Koniecznie musimy zdać sobie sprawę z tego, że dziewiętnaście wieków teologii zastępstwa nie da się odwrócić dwoma pokoleniami recepcji „Nostra aetate”. Ciągle potrzeba czasu. Jednak przez 50 lat obowiązywania tego dokumentu wiele dobrego się już wydarzyło” – zaznaczył metropolita łódzki.

W spotkaniu udział wziął również prof. Jan Grosfeld. Politolog wskazał na zaangażowanie Kościoła na świecie i w Polsce w prowadzeniu dialogu chrześcijańsko-żydowskiego. Ocenił jednocześnie, że dokonuje się to na poziomie oficjalnej doktryny i nie wpływa na praktykę parafialną Kościoła.

O doświadczeniu dystansu kościelnej hierarchii wobec problemu antysemityzmu mówił natomiast ks. Wojciech Lemański. Wskazał, że więcej trzeba mówić o stosunku chrześcijan do Żydów nie tylko na konferencjach czy sympozjach, ale z ambon kościołów i kaplic.

Spotkanie w 20. rocznicę publikacji tekstu ks. Musiała zorganizowała Polska Rada Chrześcijan i Żydów. Debata odbyła się w Domu Arcybiskupów Warszawskich w Warszawie.

Ks. Stanisław Musiał był filozofem, publicystą „Tygodnika Powszechnego”, rzecznikiem współpracy katolicko-żydowskiej, członkiem Komisji Episkopatu Polski ds. Dialogu z Judaizmem. Za opublikowany w „Tygodniku Powszechnym” tekst „Czarne jest czarne” otrzymał nagrodę Grand Press w kategorii publicystyka. W artykule apelował, aby hierarchia Kościoła zareagowała na antysemickie wypowiedzi niektórych duchownych.

Otrzymał również nagrodę im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej za rok 2001, przyznawaną przez Żydowski Instytut Naukowy dla osób badających stosunki polsko-żydowskie oraz wkład polskich Żydów w kulturę polską.

Ks. Musiał zmarł 5 marca 2004 roku. Od 2008 r. krakowskie stowarzyszenie Klub Chrześcijan i Żydów „Przymierze” przyznaje nagrody im. ks. Stanisława Musiała. Otrzymują je osoby i organizacje zaangażowane w pogłębianie i promowanie dialogu oraz współpracy chrześcijańsko-żydowskiej i polsko-żydowskiej.