Nobel z chemii dla analityków i projektantów białek

Naukowcy z USA i Wielkiej Brytanii: David Baker, Demis Hassabis i John M. Jumper zostali laureatami Nagrody Nobla z chemii za projektowanie i przewidywanie trójwymiarowej struktury białek - ogłosił w środę w Sztokholmie Komitet Noblowski.

W 2020 r. Demis Hassabis i John Jumper zaprezentowali model sztucznej inteligencji (AI) o nazwie AlphaFold2. Z jego pomocą byli w stanie przewidzieć strukturę prawie wszystkich z 200 mln białek, które udało się zidentyfikować naukowcom. Od czasu tego przełomu AlphaFold2 został wykorzystany przez ponad 2 mln ludzi ze 190 krajów. Dzięki ich badaniom możliwe staje się lepsze zrozumienie oporności bakterii na antybiotyki czy działanie enzymów rozkładających plastik.

Z kolei David Baker wykorzystał aminokwasy (podstawowy budulec białek) do zaprojektowania w 2023 r. cząsteczek nowych białek. Od tego czasu jego grupa badawcza projektowała jedno po drugim nowe białka, w tym takie, które mogą być wykorzystane jako leki, składniki szczepionek, nanomateriałów i jako małe czujniki. Białka te pomagają też lepiej zrozumieć zjawisko oporności bakterii na antybiotyki.

David Baker, urodzony 6 października 1952 w Seattle (USA), jest profesorem na University of Washington. Uważa się go za pioniera obliczeniowych metod projektowania (jak również przewidywania) trójwymiarowych struktur białek z wykorzystaniem sztucznej inteligencji. Jest założycielem wielu form biotechnologicznych. O tym, jak ważną rolę odegrały jego badania w rozwoju medycyny, świadczy fakt, że w 2024 r. magazyn "Time" uznał go za jedną ze stu najbardziej wpływowych osób w dziedzinie zdrowia.

"Rozwinął narzędzia komputerowe, które pozwoliły naukowcom projektować spektakularne nowe białka o całkowicie nowych kształtach i funkcjach, co otworzyło niekończące się możliwości, dajace ogromne korzyści ludzkości" - ocenił Heiner Linke, przewodniczący Komitetu Noblowskiego przyznającego nagrodę w dziedzinie chemii.

"Jestem naprawdę podekscytowany w związku z tym, jak projektowanie białek czyni świat lepszym pod względem zdrowia, medycyny i również poza dziedziną technologii" - skomentował David Baker, gdy otrzymał telefoniczną informację o Nagrodzie Nobla podczas konferencji prasowej zorganizowanej przez Komitet Noblowski.

39-letni Brytyjczyk Demis Hassabis (ur. 27 lipca 1976) rozpoczynał karierę między innymi od projektowania i programowania gier komputerowych przy pomocy AI. Jest współzałożycielem m.in. brytyjsko-amerykańskiego laboratorium badawczego DeepMind (spółka zależna Google), zajmującego się sztuczną inteligencją. Doradza rządowi Wielkiej Brytanii w dziedzinie rozwoju technologii AI.

John Michael Jumper urodził się w 1981 w Little Rock w USA. Wraz z Hassabisem, w laboratorium DeepMind, stworzył system sztucznej inteligencji AlphaFold - model, który pozwala dokładnie przewidywać trójwymiarowe struktury białek na podstawie sekwencji ich aminokwasów. W 2021 r. naukowe czasopismo "Nature" zaliczyło go do dziesiątki najbardziej "znaczących" osób w dziedzinie nauki. Obecnie pracuje w DeepMind w Londynie.

Główni autorzy algorytmu AlphaFold szybko zaczęli być wymieniani jako poważni kandydaci do Nobla. Publikacja na ten temat w "Nature" w 2020 r. cytowana była ponad 13 tys. razy. Jak wielkie to osiągnięcie - świadczy o tym to, że spośród 61 mln publikacji naukowych tylko około 500 było cytowanych częściej niż 10 tys. razy.

David Baker otrzyma połowę Nagrody Nobla, która wynosi 11 mln koron szwedzkich (4,2 mln zł). Drugą połową podzielą się Demis Hassabis i John M. Jumper.

Joanna Morga, Paweł Wernicki