Światowe Dni Młodzieży a Agenda ONZ 2030

Materiał do katechezy o ŚDM w kontekście porozumienia o realizacji celów Agenda 2030

Poniższy materiał ma służyć pomocą duszpasterzom i liderom grup uczestniczących w Światowych Dniach Młodzieży Lizbona 2023. Został opracowany jako pomoc w dialogu z młodzieżą oraz rodzicami zaniepokojonymi faktem deklaracji ogłoszonej przez Lokalny Komitet Organizacyjny Światowych Dni Młodzieży Lizbona 2023 (Comité Organizador Local (COL) da JMJ Lisboa 2023) wraz z partnerami zaangażowanymi w organizację wydarzenia. Grono partnerów stanowią władze lokalne i organizacje pozarządowe. Sygnatariusze deklaracji wyznaczają sobie zadanie uczynienia problematyki związanej z zrównoważonym rozwojem istotną treścią wydarzenia, jakim są Światowe Dni Młodzieży (portugalski: “fazer da sustentabilidade um objetivo central da organização da Jornada Mundial da Juventude Lisboa 2023”; angielski: make sustainability a central objective of the organization of the World Youth Day Lisbon 2023). Deklaracja została ogłoszona 22 kwietnia 2022 w ramach obchodów Dnia Ziemi. Wątpliwości związane z opublikowaniem tej deklaracji znalazły się w medialnym obiegu za przyczyną dziennikarskich wystąpień p. Jana Pospieszalskiego. Co jest treścią tych wątpliwości? Czy są uzasadnione? Jakie stanowisko należy zająć w obliczu tych wątpliwości? Poszukiwania odpowiedzi na te pytania znajdują się poniżej.

1. Krótka historia ŚDM i przesłanie duszpasterskie.

Światowe Dni Młodzieży są inicjatywą „autorską” Jana Pawła II, który – zanim jeszcze rozpoczął swój pontyfikat – znany był m.in. ze swego wielkiego zainteresowania sprawami młodych ludzi i umiał nawiązywać z nimi łatwy i bezpośredni kontakt. I jako zwykły kapłan w parafii, i jako biskup pomocniczy, a potem metropolita krakowski, i wreszcie jako Następca św. Piotra – Karol Wojtyła do końca życia potrafił zachować bliskie i serdeczne związki z młodzieżą, odwzajemniane zresztą na każdym kroku. (...) Zanim doszło do ustanowienia Światowych Dni Młodzieży, odbyły się dwa międzynarodowe spotkania młodych ludzi w Rzymie w latach 1984 i 1985. Pierwsze z nich było częścią kończącego się wówczas Roku Odkupienia, którego wcześniej ustalony program przewidywał, że w Niedzielę Palmową 1984 r. – na tydzień przed oficjalnym zamknięciem Roku – odbędzie się w Rzymie Jubileusz Młodych. Uroczystości te, trwające od 11 do 15 kwietnia z udziałem ok. 600 tys. młodzieży z całego świata, w tym kilkuset Polaków, były prawdziwą manifestacją wiary i entuzjazmu młodych chrześcijan. 15 kwietnia papież odprawił dla nich Mszę św., udzielił im specjalnego błogosławieństwa i wręczył im Krzyż Roku Świętego, który odtąd – jako Krzyż Światowych Dni Młodzieży – wędruje regularnie przez ich kolejne “stacje”. Wielki sukces tego wydarzenia, a także ogłoszenie przez ONZ następnego roku Międzynarodowym Rokiem Młodzieży sprawiły, że Ojciec Święty postanowił wprowadzić na stałe coroczne światowe spotkania młodych do kalendarza Kościoła, przy czym miała to być zawsze Niedziela Palmowa. Oficjalnie ogłosił to publicznie podczas spotkania z kardynałami i pracownikami Kurii Rzymskiej 20 grudnia 1984. Papież wyznał później, że na jego decyzję wpłynęło też wspomnienie procesji w Niedzielę Palmową 1985 r. w Rzymie, a zwłaszcza widok tysięcy młodych ludzi, idących w procesji z dużymi palmami w dłoniach i w ten sposób dających świadectwo wyznawanej wiary. Tamto światowe spotkanie młodych w Rzymie z okazji Międzynarodowego Roku Młodzieży stanowiło niejako kościelny wkład do tego wydarzenia. Odbyło się ono 30 i 31 marca 1985 r. pod hasłem “Chrystus naszą nadzieją”. (...) Z tej samej okazji (czyli Roku Młodzieży) Ojciec Święty skierował List apostolski „Parati semper” do młodych chłopców i dziewcząt świata (z datą 31 marca 1985) i zapowiedział, że odtąd co roku w Niedzielę Palmową Kościół katolicki obchodzić będzie Światowy Dzień Młodzieży. Obchody w Niedzielę Palmową zawsze miały charakter lokalny, zazwyczaj ogólnodiecezjalny. Natomiast co kilka lat odbywało się spotkanie światowe w mieście wskazanym przez Ojca Świętego. (Za eKAI: https://www.ekai.pl/tak-to-sie-zaczelo-krotka-historia-sdm/. Dostęp: 10.03.2023).  Od roku 2003 do pielgrzymującego z młodymi krzyża Roku Odkupienia dołączono ikonę maryjną "Salus Populi Romani". W roku 2021 Papież Franciszek przeniósł dzień lokalnych obchodów ŚDM z Niedzieli Palmowej na Uroczystość Chrystusa Króla Wszechświata. Ideę ŚDM streszczają słowa św. Jana Pawła II: To właśnie znaczy „Dzień Młodzieży”: wyjście na spotkanie Boga, który wszedł w dzieje człowieka poprzez tajemnicę paschalną Jezusa Chrystusa. (...) Umiłowani młodzi, u kresu Roku Świętego powierzam wam znak tego Roku Jubileuszowego: Krzyż Chrystusa. Ponieście go na cały świat jako znak miłości, którą Pan Jezus umiłował ludzkość i głoście wszystkim, że tylko w Chrystusie umarłym i zmartwychwstałym jest ratunek i odkupienie. (za: https://www.jankanty.pl/component/content/article/16-aktualnosci/193-peregrynacja-symboli-swiatowych-dni-mlodziezy. Dostęp: 10.03.2023).W 1996 roku Jan Paweł II w liście do ks. kard. Eduarda Pironia wyznaje: "W ciągu niezapomnianych, międzynarodowych spotkań radosna i spontaniczna miłość młodych wobec Boga i Kościoła często mnie wzruszała. Opowiadali oni o cierpieniach znoszonych dla Ewangelii, o przeszkodach pozornie nie do przezwyciężenia, a pokonanych z pomocą Bożą; mówili o swoich niepokojach wobec świata dręczonego desperacją, cynizmem i konfliktami. Po każdym spotkaniu czułem żywą potrzebę chwalenia Boga, iż objawia młodym tajemnice swego Królestwa. Doświadczenie Dni Młodzieży zachęca nas wszystkich, pasterzy i współpracowników w duszpasterstwie, do ciągłej refleksji nad naszym posługiwaniem wśród młodych i nad naszą odpowiedzialnością przedstawienia im pełnej prawdy o Chrystusie i Jego Królestwie" Kolejni Następcy św. Piotra rozwijali i pogłębiali ideę światowego spotkania młodych.

2. Kształt wydarzenia

Światowe Dni Młodzieży od roku 1997 (Paryż) przebiegają dwuetapowo. Najpierw mają miejsce dni w diecezjach, a później wszyscy uczestnicy spotykają się w wybranym mieście, gdzie z udziałem Ojca Świętego odbywają się tak zwane wydarzenia centralne. Na stałe w program obchodów wpisały się: ceremonia otwarcia, powitanie Ojca Świętego, droga krzyżowa, czuwanie modlitewne i Msza św. wieńcząca spotkanie (posłania). W grupach językowych na drugiem etapie odbywają się katechezy tematyczne. Rozmach przedsięwzięcia wymaga wielkiego wysiłku organizacyjnego. Trud ten podejmuje nie tylko lokalny Kościół, ale również władze państwowe, samorządowe, organizacje społeczne i wielka rzesza wolontariuszy. Konieczność współpracy Kościoła z innymi podmiotami jest tłem dla porozumienia na rzecz zrównoważonego rozwoju.

3. Zaangażowanie Lokalnego Komitetu Organizacyjnego Światowych Dni Młodzieży Lizbona 2023 na rzecz realizacji celów Agenda 2030

Oficjalna strona ŚDM w Lizbonie 2023 wymienia partnerów wraz z którymi podczas przygotowań i realizacji wydarzenia mają być realizowane cele zrównoważonego rozwoju. Owe cele mają wymiar ekonomiczny, społeczny (socjalny) i środowiskowy. Dokument, który objaśnia zaangażowanie COL na rzecz zrównoważonego rozwoju wskazuje na nauczanie papieskie, w którym Ojciec Święty przynagla do odpowiedzialnej i integralnej troski o świat, w którym żyjemy. Są to: encykliki Laudato si' i Fratelli Tutti oraz adhortacja Christus vivit. Zasadnicze przesłanie tych wypowiedzi zostało streszczone w słowach: "Wszystko jest ze sobą powiązane. Dlatego konieczne jest połączenie troski o środowisko ze szczerą miłością do człowieka i z ciągłym zaangażowaniem wobec problemów społeczeństwa." (Laudato si' 91). W ideę zrównoważonego rozwoju strona kościelna wnosi postulaty opisane w encyklice Laudato si' i promowane chociażby przez dykasterię ds. integralnego rozwoju człowieka. Są to: odpowiedź na wołanie ziemi, odpowiedź na wołanie ubogich, ekonomia ekologiczna, przyjęcie zrównoważonego stylu życia, edukacja ekologiczna, duchowość ekologiczna, odporność i upodmiotowienie społeczności (por.: https://laudatosiactionplatform.org/laudato-si-goals/). Z kolei dla strony niekościelnej dokumentem opisującym ideę zrównoważanego rozwoju jest opracowanie ratyfikowane przez członków Organizacji Narodów Zjednoczonych funkcjonującym pod nazwą Agenda 2030. Lista dążeń wyznaczonych przez Agendę 2030 zawiera 17 postulatów: koniec z ubóstwem, zero głodu, dobre zdrowie i jakość życia, dobra jakość edukacji, równość płci, czysta woda i warunki sanitarne, czysta i dostępna energia, wzrost gospodarczy i godna praca, innowacyjność-przemysł-infrastruktura, mniej nierówności, zrównoważone miasta i społeczności, odpowiedzialna konsumpcja i produkcja, działania w dziedzinie klimatu, życie pod wodą, życie na lądzie, pokój-sprawiedliwość i silne instytucje, partnerstwa na rzecz celów (por.: https://kampania17celow.pl/agenda-2030/. Dostęp: 10.03.2023). Jak nie trudno zauważyć na poziomie ogólnych sformułowań cele wyznaczone w Laudato si' i w Agendzie 2030 są bardzo zbieżne i umożliwiające współpracę.

4. Źródło niepokoju i wątpliwości.

Agenda 2030 nie może być jednak akceptowana bez zastrzeżeń. Bardzo krytycznej oceny wymaga szczegółowe rozumienie niektórych z wymienionych powyżej celów. Przykładowo dążenie do równego traktowania płci zawiera postulat: "Zapewnić powszechny dostęp do ochrony zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz korzystanie z praw reprodukcyjnych, zgodnie z Programem Działań Międzynarodowej Konferencji na Rzecz Ludności i Rozwoju, Pekińską Platformą Działania i dokumentami końcowymi ich konferencji przeglądowych." (por. https://kampania17celow.pl/cel-5-rownosc-plci/. Dostęp: 10.03.2023). Inny przykład: w pracach na rzecz zdrowia i jakości życia winno dążyć się do tego, aby "zapewnić powszechny dostęp do świadczeń z zakresu zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego, w tym planowania rodziny, informacji i edukacji oraz włączyć zdrowie reprodukcyjne do krajowych strategii i programów." (por. https://kampania17celow.pl/cel-3-dobre-zdrowie-i-jakosc-zycia/. Dostęp 10.03.2023) Widać zatem, że cele wyznaczone przez program Laudato Si" oraz Agendę 2030 pokazują obszary możliwej współpracy, ale też zawierają różnice, których nie da się zlikwidować żadnym kompromisem. W procesie powstawania Agendy 2030 uczestniczył przedstawiciel Ojca Świętego, który zgodnie z nauczaniem Kościoła poparł niektóre postulaty, a innym wyraźnie się sprzeciwił. Jego głos umieszczony jest na stronie lisboa2023.org pod linkiem: https://holyseemission.org/contents/statements/5806914667987.php. W zawartym tam stanowisku znajdujemy miedzy innymi następujące stwierdzenia: "Pamiętając, że Stolica Apostolska zgadza się z większością celów i celów wymienionych w porządku obrad, w tym miejscu Stolica Apostolska, zgodnie ze swoją naturą i szczególną misją, pragnie dokonać wyjaśnień i zastrzeżeń co do niektórych pojęć użytych w Agenda 2030. (...) Stolica Apostolska podkreśla, że wszelkie odniesienia do „płci”, „równości płci” oraz „równości płci i upodmiotowienia kobiet i dziewcząt” są rozumiane zgodnie ze zwykłym, ogólnie przyjętym użyciem słowa „płeć” opartym na biologicznej tożsamości męskiej i żeńskiej. (...) Papież Franciszek, idąc w ślady swoich poprzedników, często mówił o niebezpieczeństwach „ideologii gender”, która zaprzecza znaczeniu płci biologicznej, męskiej i żeńskiej, wyrażając opinię, że istnieje mnóstwo „płci” opartych na subiektywnych percepcjach. W dalszej części stanowiska czytamy: "W odniesieniu do „zdrowia reprodukcyjnego” i związanych z nim wyrażeń, w tym „zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz praw reprodukcyjnych”, same terminy „reprodukcja” i „reprodukcyjność” są problematyczne, ponieważ przesłaniają transcendentny wymiar ludzkiej prokreacji . Termin „prokreacja” jest preferowany, ponieważ odzwierciedla udział pary, mężczyzny i kobiety, w Bożym dziele stworzenia.Stolica Apostolska nie uważa takich terminów za odnoszące się do holistycznej koncepcji zdrowia, ponieważ nie obejmują one, każdego na swój sposób, osoby w całości jej osobowości, umysłu i ciała, i ponadto nie sprzyjają osiąganiu osobistej dojrzałości w życiu płciowym oraz w dziedzinie wzajemnej miłości i podejmowania decyzji, pomijając tym samym zgodne z normami moralnymi cechy związku małżeńskiego między żonatym mężczyzną a kobietą. Stolica Apostolska odrzuca interpretację, która traktuje aborcję lub dostęp do aborcji, macierzyństwo zastępcze lub aborcję selektywną ze względu na płeć oraz sterylizację jako wymiary tych terminów."

W świetle tego, co zostało powiedziane powyżej należy stwierdzić, że włączenie idei zrównoważonego rozwoju do strategii duszpasterskiej Światowych Dni Młodzieży Lizbona 2023 (hasło: Making sustainability a central goal in WYD Lisbon 2023!) wymaga zniuansowanej oceny. Ogólne cele Agendy 2030 są zbieżne ze stanowiskiem Kościoła w kwestiach ochrony środowiska oraz w zabieganiu o godne warunki życia osób i społeczeństw. Zachodzą jednak istotne różnice w rozumieniu podstaw antropologicznych i etycznych promowanych celów szczegółowych. Świadomość tych różnic, zauważona przez przedstawiciela Stolicy Apostolskiej została także zaznaczona na oficjalnej stronie organizatorów ŚDM: It is our mission to build the WYD Lisbon 2023 upon the sustainability goals adopted globally, the Laudato si’ Goals put forward by the Vatican, as well as the United Nations 2030 Agenda (SDGs), following the orientations of the Holy See. (Naszą misją jest zbudowanie ŚDM Lizbona 2023 w oparciu o cele zrównoważonego rozwoju przyjęte na całym świecie, cele Laudato si’ przedstawione przez Watykan, a także Agendę Narodów Zjednoczonych 2030 (SDG), zgodnie z wytycznymi Stolicy Apostolskiej).

5. Jaka ma być nasza odpowiedź?

Interpretacje medialne, które znalazły się w publicznym obiegu po ogłoszeniu, że Lokalny Komitet Organizacyjny Światowych Dni Młodzieży Lizbona 2023 włącza się w realizację celów Agenda 2030 nie powinny podważać sensu uczestnictwa młodych w ŚDM. Uzasadnione wątpliwości należy cierpliwie wyjaśnić powołując się na nauczanie Kościoła i stanowisko Stolicy Apostolskiej w odniesieniu do programu zrównoważonego rozwoju. Dostęp do potrzebnych informacji jaki stwarza internet pozwala na spokojne rozpoznanie tematu i wyrobienie opinii, która pozwala opanować niepokój. Uzasadniona jest nadzieja, że w dostępnych dla uczestników materiałach duszpasterskich podczas spotkania nie będzie treści zachęcających do życia sprzecznego z Ewangelią i nauczaniem Kościoła. Motywacje udziału w ŚDM można i trzeba oprzeć na nieodwołanych celach i wartościach: "Światowe Dni Młodzieży to spotkanie młodych ludzi z całego świata z Papieżem. To także pielgrzymka, święto młodości, wyraz Kościoła powszechnego i intensywny moment ewangelizacji młodego świata. Chociaż wyraźnie widać ich katolicką tożsamość, ŚDM otwierają swoje drzwi dla wszystkich, bez względu na to, jak blisko lub daleko od Kościoła się znajdują." (por.: https://www.lisboa2023.org/en/what-is-it).