Badanie PAN: Wiara religijna mniej ważnym kryterium polskości i patriotyzmu niż dbałość o język ojczysty
Wiara katolicka nie jest traktowana przez Polaków jako najważniejszy wyznacznik polskości a patriotyzm przejawia się ich zdaniem bardziej w dbałości o język ojczysty czy okazywaniu szacunku fladze i godłu niż w trosce o wychowanie religijne dzieci - to niektóre wnioski z badania "Czy i jak identyfikujemy się dziś z Polską?" przeprowadzonego przez Laboratorium Poznania Politycznego Instytutu Psychologii Polskiej Akademii Nauk.
Naukowcy z Laboratorium Poznania Politycznego Instytutu Psychologii PAN opublikowali badanie, pozwalające na lepsze zrozumienie sposobów, w jakie Polki i Polacy identyfikują się z własnym narodem. To współcześnie jedyne badanie, które w tak dokładny i pogłębiony sposób eksploruje temat tożsamości narodowej w Polsce. Celem badaczy było nie tylko sprawdzenie, jaka część społeczeństwa utożsamia się z polskością, ale również zrozumienie, jakie motywacje i bariery stoją za poszczególnymi postawami.
Badania przeprowadzono na grupie 1504 osób w wieku od 18 do 96 lat. Pod uwagę wzięto m.in. nastawienie do grupy własnej i grup obcych, stosunek do wiary, tradycji i Unii Europejskiej, a także zmienne psychologiczne, w tym poziom samooceny i poczucia samotności, czy narcyzmu.
Czym jest patriotyzm?
W badaniu padło m.in. pytanie o to, w jaki sposób, zdaniem ankietowanych, przejawia się patriotyzm. Badani najczęściej wskazywali na dbałość o język ojczysty (86% łącznie, w tym 53% "zdecydowanie") oraz okazywanie szacunku godłu, fladze i hymnowi narodowemu (58% "zdecydowanie") oraz poszanowaniu i przestrzeganiu prawa (48% "zdecydowanie") jako na postawy najbardziej charakterystyczne dla patriotyzmu.
Za patriotyczne uznano też przede wszystkim udział w wyborach powszechnych, wpajanie dzieciom miłości do ojczyzny, ochronę zdrowia obywateli i środowiska naturalnego czy pielęgnowanie polskich tradycji.
Jednak aż 41% respondentów nie zgodziło się z twierdzeniem, że dbałość o religijne wychowanie dzieci w rodzinie jest cechą charakteryzującą patriotów.
Kryteria polskości
W raporcie pojawiło się ponadto pytanie o kryteria polskości. Zdaniem Polaków, zaliczają się do nich przede wszystkim: znajomość języka polskiego (łącznie 84% wskazań, w tym 53% "zdecydowanie"), poczucie bycia Polką/Polakiem (80% wskazań, w tym 50% "zdecydowanie"), w dalszej kolejności posiadanie polskiego obywatelstwa, znajomość polskiej historii i kultury oraz przestrzeganie polskich obyczajów.
Urodzenie się w Polsce jest wyznacznikiem polskości dla 56% respondentów, w tym 33% uważa tak "zdecydowanie".
Jak się okazuje, najmniej ważnymi kryteriami polskości w badaniu respondenci uznali szczególne zasługi dla Polski (40% wskazań, w tym 22% "zdecydowanie") i wiarę katolicką (33%, w tym "zdecydowanie" - 18%).
"Może to świadczyć to o rosnącej potrzebie sekularyzacji państwa wśród Polaków" - stwierdzili autorzy badania w komentarzu do wyników.
Pięć typów polskości
Badacze wyróżnili pięć różnych typów podejścia do polskości i patriotyzmu. Okazuje się, że reprezentantów poszczególnych grup różnią nie tylko poglądy polityczne, ale też poziom zadowolenia z siebie i własnego życia.
Trzy z wyróżnionych przez naukowców grup składają się z osób przywiązanych do Polski i chętnie angażujących się w życie własnego kraju. Pierwsza z nich została określona jako "spełnieni demokraci". Charakteryzują się oni głębokim poczuciem więzi z innymi Polakami. Są to osoby otwarte na innych, często o poglądach liberalnych. Patriotyzm to dla nich dbanie o swój kraj i udział w wyborach. To grupa o najwyższej średniej wieku, z najwyższym wykształceniem i o najlepszym statusie ekonomicznym.
Kolejna grupa to "otwarci tradycjonaliści", dla których polskość to powód do dumy. W tej grupie znalazły się głównie osoby o poglądach centrowych i prawicowych, z niskim poparciem dla Unii Europejskiej. Przywiązanie do tradycji, historii i obyczajów jest dla nich ważniejsze niż aktywność polityczna. Jednocześnie mają pozytywne nastawienie wobec obcych i są otwarci na inne światopoglądy.
Trzecia grupa to "zaangażowani konserwatyści", dla których bycie Polakiem to zaszczyt i misja. Patriotyzm to dla nich z jednej strony dbanie o tradycję, szacunek do kraju, gotowość do walki, a z drugiej zainteresowanie polityką i udział w wyborach. To grupa negatywnie nastawiona do obcych, którą charakteryzuje najwyższe poczucie zagrożenia związanego z napływem imigrantów. Natomiast są to osoby zadowolone ze swoich relacji, o niskim poczuciu samotności.
Dwie pozostałe grupy stanowią według badaczy największe wyzwanie z perspektywy lepszego zrozumienia zadań czekających Polskę, ponieważ ze swoim narodem nie utożsamiają się już praktycznie wcale. Jedna z nich to "zawstydzeni Polską" - osoby o lewicowych poglądach, otwarte na obcych, jednocześnie nastawione negatywnie wobec własnej grupy narodowej. Nie identyfikują się z innymi Polakami i nie darzą ich sympatią. Według badaczy to podejście może wynikać ze zniechęcenia polską polityką w jej obecnym kształcie, ale może też być uwarunkowane psychologiczne. Zawstydzeni Polską to osoby o niskiej samoocenie, osamotnione, którym trudno jest dopasować się do rzeczywistości.
Negatywne podejście do życia charakteryzuje też najliczniejszą z wyróżnionych przez badaczy grup, czyli "wycofanych pesymistów". To ludzie nieprzychylnie nastawieni zarówno wobec obcych, jak i wobec swoich rodaków. Dla nich polskość niewiele znaczy. Bardziej niż polityką, przejmują się swoim codziennymi problemami. Według naukowców ich czasami wrogie postawy mogą być formą kompensacji własnych trudności i poczucia zagubienia.
"Wyniki niniejszego badania pokazują, że postawa patriotyczna nie musi ograniczać się jedynie do gotowości poświęcenia życia za ojczyznę, lecz może składać się z szeregu różnych zachowań - wskazują Dagmara Szczepańska i Dominika Klusek, autorki badania. - Istotnie, na 20 zaprezentowanych twierdzeń, aż w 19 przypadkach ponad połowa respondentów zgodziła się, że dana postawa mogłaby być przejawem patriotyzmu. Oznacza to, że Polacy dostrzegają wielowymiarowość tego zjawiska i rozumieją, że może ono przejawiać się w różny sposób".
"Co ciekawe, zarówno wśród kryteriów określających patriotyzm, jak i polskość, na ostatnich miejscach znalazły się kwestie związane z wiarą katolicką, co pokazuje, że tylko dla około jednej trzeciej Polaków religia jest faktycznie nieodłączną częścią tożsamości narodowej" - dodają autorki raportu.
