Niezłomni

Książka „Niezłomni” to ważne przedsięwzięcie badawcze i wydawnicze, realizowane wspólnie przez Instytut Pamięci Narodowej oraz krakowskie wydawnictwo ojców jezuitów WAM. Poświęcone jest biskupom, którzy oparli się komunistycznej władzy, choć przez lata byli inwigilowani i podsłuchiwani, śledzeni i represjonowani oraz otoczeni agenturą. Pierwszy tom tej serii zatytułowano „Nigdy przeciw Bogu: komunistyczna bezpieka wobec biskupów polskich”. Poświęcony był czterem hierarchom: kard. Henrykowi Gulbinowiczowi, abp. Ignacemu Tokarczukowi oraz biskupom pomocniczym Janowi Pietraszce z Krakowa i Juliuszowi Bieńkowi z Katowic. Obecnie ukazał się kolejny tom z tej serii pt. „W obronie ojczyzny i Kościoła. Komunistyczna bezpieka wobec biskupów polskich” pod redakcją ks. Józefa Mareckiego i Filipa Musiała.

Cztery biografie
Bohaterami tomu są biskupi z różnych diecezji. Postacie pierwszoplanowe jak kard. Adam Sapieha, który był fundamentalną postacią polskiego Episkopatu w czasach okupacji oraz w pierwszych latach Polski Ludowej, czy bp Edward Frankowski, jeden z najbardziej zasłużonych kapelanów „Solidarności”, jak również wspominani tylko we własnych diecezjach biskupi pomocniczy: Stefan Musiel z Częstochowy oraz Paweł Latusek z Wrocławia. Każdemu biskupowi poświęcony został w książce osobny rozdział, składający się z dwóch części. Pierwszą tworzy obszerny szkic biograficzny, omawiający jego drogę życiową, miejsce w Kościele oraz najważniejsze dokonania. Druga część ma charakter dokumentalny. Zawiera omówienie działań operacyjnych, podejmowanych przez bezpiekę przeciwko danemu biskupowi, oraz prezentuje szeroki wybór dokumentów bezpieki dotyczących rozpracowania danej osoby, a także materiały z innych urzędów państwowych zajmujących się walką z Kościołem.

Różni ludzie, podobne metody
Każdy ze szkiców zamieszczonych w tym tomie ma swoją wartość. W opracowaniu na temat kard. Sapiehy poruszający jest zwłaszcza opis środków, jakie bezpieka mobilizowała przeciwko niemu. Raporty o jego działalności oraz planach duszpasterskich na bieżąco składała, jak to określono w książce, „znacząca część jednostek sieci agenturalnej UB uplasowanej w Kościele”. Dla UB krakowski kardynał był groźny za życia, a także po śmierci. Dla „zabezpieczenia operacyjnego” jego pogrzebu 25 lipca 1951 r. postawiono na nogi praktycznie całą bezpiekę w Krakowie, a także kursantów ze Szkoły UB oraz jednostkę wojskową KBW. Biografia bp. Edwarda Frankowskiego to nie tylko dzieje jednego odważnego kapłana, który wbrew zakazom władz i przeciwieństwom losu wybudował kościół w Stalowej Woli, ale także źródło do dziejów „Solidarności”, która dzięki jego pomocy przetrwała w tym ważnym ośrodku przemysłowym najtrudniejszy czas stanu wojennego i późniejszych represji. To także znakomita ilustracja dla zagadnienia tworzenia w latach 80. wokół parafii społeczeństwa alternatywnego, składającego się z różnorakich organizacji, które odegrały ważną rolę w czasie strajków w sierpniu 1988 r.

Interesujące są także szkice poświęcone biskupom Musielowi i Latuskowi. Bp Latusek, pochodzący z Tychów, przed wojną sekretarz biskupa katowickiego Stanisława Adamskiego, po wojnie stał się pomocnikiem bp. Bolesława Kominka. Został aresztowany w 1950 r. pod zarzutem pomocy księdzu, który był poszukiwany przez władze. Otrzymał za to karę roku więzienia, którą w całości odsiedział. Szykanowany był do końca życia. Ogromna była także skala działań wobec bp. Musiela, którego kazania wyjątkowo irytowały władze. SB przygotowała kilka planów działań i prowokacji wobec biskupa, m.in. z wykorzystaniem mediów. Nie cofano się przed wygrywaniem różnych konfliktów i zatargów z biskupem ordynariuszem, ale także rodzinnych. Wszystko miało służyć jednemu celowi, zdyskredytowaniu i stałemu utrudnianiu życia biskupowi. Nie załamał się, pozostał nieugięty w głoszeniu prawdy.

Rozwiązanie modelowe
Warto wspomnieć, że w zakończeniu każdego z rozdziałów umieszczony jest obszerny wykaz funkcjonariuszy bezpieki wraz z odnotowaniem ich drogi służbowej oraz zdjęciami. Dzięki temu otrzymujemy pełną dokumentację ludzi i spraw podejmowanych wówczas przeciwko kolejnym polskim biskupom. W moim przekonaniu jest to rozwiązanie modelowe, gdyż nie tylko dokumentuje postawę danego biskupa, ale także pokazuje mechanizm stosowanych wobec niego działań oraz wskazuje konkretne osoby, które w tym uczestniczyły. Co warto także podkreślić, wszystkie szkice posiadają bardzo bogatą bibliografię oraz zaopatrzone zostały w rozbudowane przypisy. Dlatego omawiana książka jest nie tylko przyczynkiem do losów czterech polskich biskupów, ale także opracowaniem istotnym dla zrozumienia najnowszej historii Kościoła.