Z pasją, ale powierzchownie

Zjawisko komunizmu ciągle czeka na wnikliwe opisanie. Książka brytyjskiego historyka Roberta Servica Towarzysze o dziejach światowego ruchu komunistycznego jest lekturą ważną, choć pokazuje, jak ogromna jest nadal niewiedza na ten temat . Jeśli się pisze książkę, mającą ambicję całościowego opisania zjawiska tak różnorodnego jak światowy ruch komunistyczny, trudno uniknąć ocen powierzchownych.

To stały problem autora tej książki, ale nie jedyny. Service ma niewielką wiedzę na temat genezy i rozwoju ruchu komunistycznego w Polsce oraz w innych krajach Europy Środkowej. Niedocenia także roli religii w zmaganiach z komunizmem. Jeśli chodzi o powstanie i rozwój idei komunizmu, znacznie lepiej aniżeli Service opisał to Leszek Kołakowski. Fenomen rosyjskiego komunizmu, rewolucji bolszewickiej i jej konsekwencji pełniej wyjaśniają prace Jana Kucharzewskiego, Michaiła Hellera bądź Richarda Pipesa.

Najlepsze fragmenty tej książki poświęcone są dziejom ruchu komunistycznego na Zachodzie oraz jego wpływom w środowiskach lewicowych intelektualistów. Service z pasją odsłania ideowe zaślepienie skądinąd wybitnych intelektualistów, którzy niejednokrotnie gotowi byli oszukiwać opinię publiczną, aby usprawiedliwiać stalinowskie zbrodnie. Widać, że autor miał dostęp do nowych i ciekawych źródeł.

Praca w niewielkim stopniu wyjaśnia, dlaczego komunizm zwyciężał w tylu regionach świata. Nie odpowiada także na pytanie, kim byli tytułowi „towarzysze”, a więc ludzie, którzy zaprzedali swe ciała i dusze idei komunizmu. Ta książka to nie tyle analiza fenomenu komunizmu, co sprawnie i ciekawie napisana historia rywalizacji Zachodu z blokiem komunistycznym