Sadyści w habitach

Gdy oceniamy inkwizycję z dzisiejszego punktu widzenia, jej działalność może nas oburzać. Krytykując ją, nie powinniśmy jednak zapominać, że istniała w czasach, w których kara śmierci za herezję wydawała się czymś normalnym, również w krajach protestanckich. Podobnie było ze stosowaniem tortur.

Inkwizycja różniła się od innych ówczesnych sądów… łagodnością. Przekazaniem władzom cywilnym w celu wykonania egzekucji kończyło się tylko 3–5 procent procesów. Na ogół kończyło się na karach kościelnych. Wbrew legendom, ofiar inkwizycji było więc znacznie mniej niż ofiar sądów świeckich. Wielkie prześladowania innowierców w jakiejś miejscowości kończyły się na ogół spektakularnym spaleniem na stosie kilku lub kilkunastu ludzi, którzy do końca nie chcieli wyrzec się swych poglądów.

Oblicza się, że w ciągu 600 lat istnienia tego trybunału we wszystkich krajach łącznie spalono nie kilkaset tysięcy, lecz kilka tysięcy osób. Podobne stosy płonęły także w krajach protestanckich, gdzie prześladowano z kolei katolików. Inkwizycja była też pierwszym sądem, który wprowadził ustalone regulaminem procedury śledztwa (stąd nazwa, pochodząca od łac. inquisitio – śledztwo). Stosowanie tortur było bardzo rzadkie (kilka procent spraw) i ograniczone regulaminem. Inne sądy takich ograniczeń nie stosowały. Mitem jest także obciążanie inkwizycji odpowiedzialnością za procesy czarownic. Większość procesów o czary odbywała się w krajach protestanckich, zwłaszcza w północnych Niemczech. Tam, gdzie działała inkwizycja, było ich najmniej.

Dlaczego wszyscy słyszeli o zbrodniach inkwizycji, a nikt nie pamięta, że w krajach protestanckich katolicy również ginęli na stosach? Inkwizycja kojarzyła się z Hiszpanią, gdzie była najmocniejsza. To państwo w XVI w. zbudowało pierwsze światowe imperium. W XVII w. jego potęga zaczęła się jednak rozpadać. Hiszpania stała się obiektem ataków swych politycznych rywali, chętnych do zagarnięcia imperium. Ponieważ przeważały wśród nich państwa protestanckie, atak na katolicką Hiszpanię połączono z atakiem na Kościół. Inkwizycja stała się symbolem ciemnoty, nietolerancji, okrucieństwa. A potem, w okresie oświecenia, pisane przez protestantów paszkwile odkurzyli antyklerykałowie również w krajach katolickich.