Reguła poszanowania godności i dóbr osobistych bliźniego, szczególnie dzieci i młodzieży oraz osób bezradnych, w Archidiecezji Krakowskiej (Dokument)

Wstęp

Nauczanie naszego Pana Jezusa Chrystusa o miłości bliźniego nakłada na wspólnotę Kościoła Katolickiego szczególne zobowiązanie do dbałości o dobro i poszanowanie godności osoby ludzkiej, wynikające z jej nadprzyrodzonego powołania. Dlatego Soborowa Konstytucja Gaudium et spes mówi o „świadomości niezwykłej godności, jaka przysługuje osobie ludzkiej, która przerasta wszystkie rzeczy, i której prawa oraz obowiązki mają charakter powszechny i nienaruszalny” (nr 26). Na tej podstawie wszyscy tworzący społeczność Archidiecezji Krakowskiej są wezwani do troski o prawdziwe dobro duchowe, psychiczne i fizyczne drugiego człowieka, a także swoje, gwarantujące przestrzeń życia i rozwoju wolną od jakiegokolwiek zagrożenia.

Prezentowana Reguła ma na celu wyeliminowanie ryzyka umyślnej lub choćby przypadkowej krzywdy doświadczonej w relacjach pomiędzy członkami Archidiecezji Krakowskiej, szczególnie zaś tej, która mogłaby dotknąć wymagających wyjątkowej ochrony dzieci, młodzież i osoby bezradne (zgodnie z zasadami Prewencji nadużyć seksualnych wobec dzieci i młodzieży i osób niepełnosprawnych w pracy duszpasterskiej i wychowawczej Kościoła w Polsce Konferencji Episkopatu Polski).

Poniższe zasady obowiązują wszystkich tworzących wspólnotę Archidiecezji Krakowskiej i przeznaczone są do wprowadzenia w życie we wszystkich jej strukturach, przy czym niektóre z nich, biorąc za punkt wyjścia prezentowane wskazania, zobowiązane są do zredagowania własnych – uwzględniających ich specyfikę – zasad zachowania bezpieczeństwa i profilaktyki oraz wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za ich respektowanie. Są to w strukturach Archidiecezji Krakowskiej: instytucje studiów wyższych, instytucje oświatowe, wychowawcze i opiekuńcze, a także posiadające zasięg ogólnodiecezjalny wspólnoty, organizacje kościelne i katolickie, stowarzyszenia i fundacje działające na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego i nauki katolickiej oraz zajmujące się duszpasterstwem, a także opieką nad dziećmi i młodzieżą. Zarówno poniższe normy, jak i bardziej szczegółowe wytyczne, muszą respektować obowiązujące aktualnie normy prawa kanonicznego oraz państwowego.

Do prezentowanej Reguły są również i będą dołączane stopniowo aneksy, zawierające informacje dopełniające jej zapisy (np. Aneks I – Deklaracja zapoznania się i respektowania zapisów Reguły, etc.).

Normy ogólne poszanowania godności i dóbr osobistych bliźniego w Archidiecezji Krakowskiej

Podstawą każdej relacji osób w Archidiecezji Krakowskiej, zarówno osobistej, wspólnotowej, jak i podejmowanej z pomocą środków nawiązywania kontaktu, jest troska o prawdziwe dobro duchowe, psychiczne i fizyczne, a także respektowanie niezbywalnego prawa do poszanowania godności i potrzeba zagwarantowania bezpieczeństwa wszystkich, szczególnie zaś dzieci, młodzieży oraz osób bezradnych.

W Archidiecezji Krakowskiej budzenie postaw gwarantujących szacunek wobec godności innych osób realizuje się przede wszystkim poprzez ciągłą formację duchową i ludzką wszystkich jej członków, zakładającą wierność nauczaniu Jezusa Chrystusa i Kościoła o miłości bliźniego, doskonalenie w dobru, przebaczenie, nawrócenie oraz zadośćuczynienie i pokutę za grzechy, a także przyjęcie odpowiedzialności za życie i kondycję bliźniego oraz traktowanie go z najwyższą kulturą właściwą tradycji katolickiej. Uwrażliwienie i edukacja w tej dziedzinie odbywają się również poprzez:

a. zobowiązanie do zachowania przepisów prawa kanonicznego i państwowego oraz prezentowanej Reguły w formie deklaracji wymaganej od wszystkich podejmujących zadania w strukturach Archidiecezji Krakowskiej (zob. Aneks I);

b. przyjęcie przez zobowiązane do tego struktury Archidiecezji Krakowskiej (zob. Wstęp) zredagowanych przy udziale specjalistów, w możliwie bliskim czasie, własnych zasad zakładających szczegółowe oraz właściwe dla rodzaju działalności programy profilaktyczne, rozwiązania i procedury zgodne z obowiązującym prawem i niniejszą Regułą oraz wyznaczenie osoby odpowiedzialnej za ich przestrzeganie;

c. wprowadzenie do wszystkich programów formacyjnych w Archidiecezji Krakowskiej elementów związanych z zapobieganiem i reagowaniem na objawy nieposzanowania i przemocy;

d. organizację szkoleń w zakresie zapobiegania przemocy, przeznaczonych szczególnie dla przełożonych, rodziców, nauczycieli, opiekunów i wolontariuszy;

e. redakcję i realizację programów profilaktycznych oraz przystępne informowanie członków Archidiecezji Krakowskiej o obowiązujących przepisach, a szczególnie na temat treści niniejszej Reguły;

f. stałe udostępnianie za pomocą właściwych kanałów komunikacji, przede wszystkim serwisów internetowych i mediów związanych z Archidiecezją Krakowską, treści norm zapobiegania oraz reagowania na objawy przemocy;

g. podejmowanie współpracy, w zakresie zagwarantowania bezpieczeństwa wszystkich osób, z instytucjami państwowymi, włącznie z wykorzystaniem odpowiednich rejestrów osób karanych, oraz z innymi instytucjami, o ile prezentują zgodną z katolicką wizję osoby ludzkiej;

h. konsekwentne egzekwowanie zachowywania ustalonych norm poszanowania i ochrony zgodnie z przepisami prawa kanonicznego i państwowego;

i. zobowiązanie wszystkich współtworzących wspólnotę Archidiecezji Krakowskiej do zgodnego z prawem reagowania na otrzymane informacje oraz wszelkie zaobserwowane objawy doznawanej przemocy (zob. art. 5).

Osoby powołane do podejmowania zadań i odpowiedzialności za innych w Archidiecezji Krakowskiej są obdarzone zaufaniem i wsparciem przełożonych. Przeciwdziałanie zachowaniom przynoszącym szkodę bliźniemu w Archidiecezji Krakowskiej nie może polegać na prewencyjnej, motywowanej bojaźnią, rezygnacji ze znanych lub nowych form duszpasterstwa i edukacji lub zaniechania podejmowania relacji z bliźnimi. Dla zagwarantowania własnych praw możliwe jest przy podejmowaniu zadań w Archidiecezji Krakowskiej korzystanie z dostępnych form ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej.

W Archidiecezji Krakowskiej, zgodnie z przepisami obowiązującego prawa kanonicznego i państwowego oraz wymogami kultury właściwej tradycji katolickiej, zabrania się wszelkich form przemocy i naruszania godności oraz dóbr osobistych drugiego człowieka, a także podejmowania wszystkiego, co może prowadzić do takiego naruszenia, a nawet do wywołania podejrzenia lub wrażenia tego typu. W szczególności:

a. dobro każdej osoby w wymiarze duchowym jest chronione w Archidiecezji Krakowskiej zakazem kierowania życiem duchowym drugiego człowieka niezgodnie z nauczaniem i tradycją Kościoła Katolickiego;

b. dobro sfery psychicznej i emocjonalnej osób gwarantuje obowiązujący w Archidiecezji Krakowskiej zakaz stosowania przemocy psychicznej i emocjonalnej w postaci m. in. psychomanipulacji, naruszania dobrego imienia, pomawiania, składania fałszywych oskarżeń, stalkingu (uporczywego nękania innej osoby), mobbingu (uporczywego nękania pracownika), gorszenia złym przykładem, uzależniania emocjonalnego, szantażu, gróźb, powoływania się na wpływy, wymuszania decyzji, intryg, uwodzenia, izolowania od innych, złego traktowania ze względu na narodowość, rasę, wygląd, wykształcenie, poglądy polityczne lub przymioty osobowości, tworzenia środowisk o charakterze sekty, faworyzowania i bezzasadnego obdarowywania upominkami lub środkami materialnymi oraz przyjmowania ich, nieuzasadnionych żądań finansowych, namawiania do łamania prawa państwowego lub kanonicznego, nieproporcjonalnego do winy oraz nieprzewidzianego w statutach karania i naznaczania pozasakramentalnych pokut, poniżania, wyśmiewania, nieuzasadnionej krytyki, upokarzania i udzielania pomocy nieadekwatnej do potrzeb bliźniego, stawiania wymagań ponad możliwości oraz kompetencje, braku lub złej organizacji wspólnej pracy, niewypełniania ważnie zawartych umów, łamania przewidzianej w prawie tajemnicy duszpasterskiej, niezgodnego z wewnętrznymi statutami wykluczania z życia wspólnot, nieuzasadnionego zobowiązywania do zachowania tajemnicy, umniejszania autorytetu przełożonych i opiekunów, nierespektowania czasu wolnego i odpoczynku, podejmowania kontaktu poza godzinami uznanymi za właściwe, przyjmowania niedostosowanego do sytuacji, wyzywającego wyglądu zewnętrznego lub podejmowania prowokacyjnych zachowań, publicznego komentowania wyglądu zewnętrznego innych, naruszania granic opisanych w art. 4 c), rozmów oraz podtekstów i żartów o charakterze erotycznym, prezentowania i propagowania zachowań oraz postaw niezgodnych z katolicką wizją osoby, używania wulgaryzmów, podnoszenia głosu bez wystarczającej przyczyny, wyśmiewania rzeczy świętych, prezentowania i przesyłania materiałów zawierających treści erotyczne, pornografię, sceny przemocy lub zachowań aspołecznych, podglądania, podsłuchiwania i niezgodnego z prawem wykorzystywania nagrań, podszywania się pod innych, udzielania przedstawicielom środków przekazu bez zgody przełożonego informacji o bliźnich, ukrywania stanu duchownego w złym zamiarze, śledzenia połączeń internetowych, używania danych kontaktowych osób bez zachowania kościelnych i państwowych przepisów o ochronie danych osobowych, a także łamania tajemnicy korespondencji i tajemnicy urzędowej.

Ze szczególną uwagą należy traktować własność intelektualną innych osób, a także respektować i używać zgodnie z prawem przynależnych im tytułów i godności.

O ile umożliwia to sytuacja, należy w Archidiecezji Krakowskiej nadawać pierwszeństwo relacjom osobowym w stosunku do relacji podejmowanych za pomocą środków komunikacji.

Wypełnianie powierzonych w Archidiecezji Krakowskiej urzędów łączyć należy ściśle z obowiązkiem dyspozycyjności wobec osób zwracających się z prośbą o spotkanie bądź odpowiedź korespondencyjną.

c. dobro natury fizycznej osób zabezpiecza w Archidiecezji Krakowskiej bezwzględny zakaz przekraczania granic intymności fizycznej w postaci podejmowania jakiejkolwiek formy kontaktu cielesnego, o ile nie wymaga tego zdrowie i życie osoby, lub o ile nie jest związane ze zgodnym z liturgią Kościoła sprawowaniem świętych obrzędów oraz przyjętymi społecznie i przez prawo Kościoła godziwymi moralnie obyczajami. Równocześnie zabronione są szczególnie: stosowanie jakiejkolwiek przemocy, kar cielesnych i wrogich gestów, niezgodne z obowiązującym prawem utrwalanie wizerunku osób, umożliwianie oraz zachęta i dawanie przykładu zachowań mających negatywny wpływ na zdrowie lub życie, w tym palenia tytoniu, nadużywania alkoholu i używania środków psychoaktywnych, diet, terapii lub leków niezgodnie lub bez zalecenia lekarza oraz braku dbałości o higienę osobistą. Zabrania się także przewożenia osób środkami transportu bez posiadania odpowiednich uprawnień oraz prowadzenia treningu sportowego bez posiadania uprawnień.

Podczas obowiązków pełnionych w Archidiecezji Krakowskiej osobom duchownym poleca się używanie właściwego ich stanowi stroju duchownego

Ze szczególną uwagą, poszanowaniem i sprawiedliwością należy traktować własność materialną innych osób oraz wspólną, nie dopuszczając do jej niszczenia, kradzieży, wyłudzania lub przeznaczania na inne niż założone cele. Jednocześnie zarządcy dóbr kościelnych mają obowiązek utrzymywania ich w stanie, który zapewnia pełne bezpieczeństwo osób korzystających z nich.

Wszystkie wyżej wymienione i inne formy zachowań lub zaniechań przynoszące krzywdę bliźniemu zaobserwowane w strukturach Archidiecezji Krakowskiej wymagają natychmiastowej reakcji osób posiadających o nich wiedzę. Reakcja ta, prócz zapewnienia bezpieczeństwa osobie doznającej przemocy, przerwania sytuacji prowokującej krzywdę, uświadomienia sprawcy konsekwencji jego postępowania, zakłada również, w niektórych przypadkach opisanych w dokumentach Kościoła i prawie państwowym, potrzebę przekazania informacji do właściwych organów władzy kościelnej oraz świeckiej.

Równocześnie każdy, komu zarzucono sprawstwo krzywdy powinien zgłosić ten fakt właściwemu przełożonemu kościelnemu i poddać się z pokorą procesowi wyjaśnienia zarzutów, który również będzie gwarantował poszanowanie godności wszystkich jego uczestników. Faktyczny sprawca krzywdy wobec bliźniego musi liczyć się z indywidualną i sprawiedliwą odpowiedzialnością za wyrządzone zło i poniesieniem z tego powodu przewidzianych konsekwencji.

Normy szczegółowe dotyczące poszanowania i ochrony dzieci i młodzieży

Ze względu na szczególne zobowiązanie do zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom i młodzieży (małoletnim w rozumieniu definicji aktualnie obowiązujących przepisów prawa kanonicznego – por. Motu proprio Vos estis lux mundi, art. 1 §2), w kontaktach z nimi w Archidiecezji Krakowskiej należy zachowywać wszystkie wskazania Norm ogólnych poszanowania godności i dóbr osobistych bliźniego niniejszej Reguły, a także zawarte poniżej wskazania szczegółowe.

W Archidiecezji Krakowskiej, zgodnie z objawionym nauczaniem Kościoła Powszechnego, najgłębszym szacunkiem otacza się ludzkie życie od momentu poczęcia oraz wspiera się w sposób szczególny kobiety w stanie błogosławionym i rodziców opiekujących się nowonarodzonym potomstwem. W związku z tym w sprawach, które rozpatrywane są z uwzględnieniem kolejności, należy się im w strukturach Archidiecezji pierwszeństwo oraz w miarę potrzeb i możliwości udostępnienie miejsca do wykonywania doraźnych czynności opiekuńczych.

Nadrzędną zasadą współpracy z dziećmi i młodzieżą w ramach działalności Archidiecezji Krakowskiej jest prawo rodziców i opiekunów prawnych do decydowania oraz do posiadania pełnej wiedzy na temat swoich dzieci, poza przypadkami, gdy czego innego wymaga dobro dziecka. W związku z tym należy zadbać o posiadanie, a w szczególnych przypadkach także udokumentowanie zgody rodziców na podjęcie współpracy z małoletnimi.

Osobom nie będącym rodzicami bądź opiekunami prawnymi dziecka w kontaktach indywidualnych i wspólnotowych z małoletnimi:

a. zabrania się, bez zgody właściwego przełożonego, sprawowania sakramentów świętych oraz praktykowania innych rodzajów pobożności i modlitwy poza miejscem i formą przewidzianą do tego w przepisach kościelnych;

b. zabrania się bez uzasadnionej potrzeby duszpasterskiej zwielokrotniania

i przedłużania spotkań z małoletnimi oraz organizowania ich poza przyjętym wcześniej harmonogramem zawierającym informacje o czasie i miejscu spotkania;

c. zabrania się podejmowania opieki nad małoletnimi bez posiadania wymaganych do tego kompetencji i umiejętności, a także pozostając pod wpływem alkoholu lub środków odurzających;

d. zabrania się wyciągania wobec małoletnich sprawiających trudności wychowawcze konsekwencji dyscyplinarnych nieproporcjonalnych do przewinień i nie wynikających z ogólnie przyjętych norm psychopedagogicznych;

e. zabrania się zapraszania i przyjmowania małoletnich w mieszkaniach duchownych, wyłączając spotkania o charakterze rodzinnym, a także te, które są odbywane

w obecności rodziców lub opiekunów prawnych;

f. zabrania się duchownym odbywania wizyt sam na sam w miejscu zamieszkania i pobytu małoletnich, wyłączając wizyty o charakterze rodzinnym, wizyty za wiedzą i zgodą rodziców lub opiekunów prawnych oraz wynikające ze spełniania powierzonych zgodnie z prawem obowiązków wychowawczych;

g. zabrania się przewożenia małoletnich własnym środkiem transportu poza sytuacją relacji rodzinnych, potrzebą wykonywania zleconych obowiązków wychowawczych, posiadania pisemnej zgody rodziców lub opiekunów prawnych lub poza okolicznościami wymagającymi ochrony życia lub zdrowia małoletniego;

h. zabrania się uprawiania z małoletnim indywidualnych form sportu i rekreacji, jeśli nie jest to związane z oficjalnie prowadzonym treningiem sportowym lub nie występuje za zgodą rodziców bądź opiekunów prawnych;

i. zabrania się zobowiązywania małoletnich do zachowania tajemnicy poza wypadkiem tajemnicy spowiedzi lub innym przewidzianym w prawie;

j. zabrania się prowadzenia rozmów na tematy związane z dojrzewaniem i płciowością lub doświadczeniami w tej dziedzinie, wykraczających poza przewidziane dla danego wieku zatwierdzone programy edukacyjne, wychowawcze i formacyjne, a także poza potrzebą wynikającą z warunków sprawowania sakramentu pokuty z zachowaniem właściwych norm;

k. zabrania się dzielenia z małoletnim wiedzą o własnych doświadczeniach w dziedzinie seksualności, a także zachowań aspołecznych i stanowiących wykroczenia przeciw prawu kanonicznemu i państwowemu;

l. zabrania się namawiania osób małoletnich do podjęcia wobec innych osób czynności zabronionych w art. 4 niniejszej Reguły;

m. zabrania się, poza wypadkami przewidzianymi w prawie, utrwalania wizerunku małoletnich bez zgody ich rodziców bądź opiekunów prawnych;

n. poza wypadkiem zagrożenia zdrowia lub życia zabrania się duchownym, a osobom świeckim, o ile nie są odpowiednio przygotowane i nie posiadają zgody rodziców lub opiekunów prawnych, asystowania małoletnim w ich czynnościach natury osobistej, a także o ile małoletni jest w stanie obyć się bez ich pomocy;

o. zabrania się uniemożliwiania rodzicom i opiekunom prawnym wglądu w treści oraz formy pracy duszpasterskiej i wychowawczej z małoletnimi.

W prowadzeniu korespondencji z małoletnimi w jakiejkolwiek formie (rozumianej jako nawiązywanie kontaktu innego niż osobisty) zalecane jest, o ile to możliwe, korzystanie z kont i numerów służbowych. Osobom nie będącym rodzicami bądź opiekunami prawnymi dziecka w korespondencji z małoletnim zabrania się:

a. uzyskiwania indywidualnych adresów i numerów telefonu osób małoletnich bez zgody ich rodziców bądź opiekunów prawnych;

b. namawiania małoletniego do ukrywania bądź kasowania zawartości korespondencji;

c. udostępniania osobom małoletnim bez ważnej przyczyny osobistych środków komunikacji, takich jak połączenia internetowe, telefony i urządzenia mobilne, etc.

d. podejmowania bez uzasadnienia zbyt częstych kontaktów korespondencyjnych z małoletnimi;

e. podejmowania tematów związanych z dziedzinami opisanymi w art. 9 i, j, k, l niniejszej Reguły;

f. podejmowania kontaktów z małoletnimi w godzinach późnowieczornych i wczesnorannych, poza wypadkiem zagrożenia zdrowia lub życia bądź posiadania zgody rodziców lub opiekunów prawnych.

Ponieważ oznaki nieposzanowania i przemocy mogą stać się elementem relacji rówieśniczych pomiędzy osobami małoletnimi, zabrania się osobom małoletnim podejmowania wobec innych osób małoletnich lub ich grupy czynności opisanych w art. 4 Reguły.

Każdy należący do Archidiecezji Krakowskiej jest zobowiązany do zgodnego z prawem pilnego reagowania na otrzymane informacje oraz wszelkie zaobserwowane objawy, mogące świadczyć o wystąpieniu krzywdy spowodowanej przemocą wobec małoletniego.

Normy szczegółowe dotyczące poszanowania i ochrony osób bezradnych

W związku z potrzebą zapewnienia w Archidiecezji Krakowskiej osobom bezradnym (w rozumieniu definicji aktualnie obowiązujących przepisów prawa kanonicznego, por. VELM, art. 1 §2) szacunku i bezpieczeństwa, w ramach Archidiecezji Krakowskiej w postępowaniu z nimi należy zachowywać wszystkie wskazania Norm ogólnych niniejszej Reguły, w przypadku małoletnich osób bezradnych wszystkie wskazania Norm szczegółowych dotyczących poszanowania i ochrony dzieci i młodzieży niniejszej Reguły, a także zawarte poniżej wskazania szczegółowe.

W relacjach z osobami bezradnymi należy okazywać im w Archidiecezji Krakowskiej szczególną uwagę i opiekę, a także korzystać z pomocy osób wyspecjalizowanych w dziedzinach, które pozwalają lepiej zrozumieć potrzeby osób bezradnych i płynące z ich strony komunikaty oraz właściwie na nie reagować. Wspomniane wsparcie nie może być okazywane w natarczywej lub warunkowej formie.

Osobom bezradnym oraz reprezentującym ich opiekunom w sprawach, które rozpatrywane są z uwzględnieniem kolejności, należy się w strukturach Archidiecezji Krakowskiej pierwszeństwo, a także w miarę potrzeb i możliwości zapewnienie właściwych udogodnień organizacyjnych i architektonicznych.

Żadna z trudności, z którymi borykają się osoby bezradne, nie może być powodem do ośmieszania, wykluczania lub wywoływania w nich poczucia winy.

W wypadku zaistnienia potrzeby udzielenia fizycznego wsparcia osobie bezradnej, poza wypadkiem zagrożenia zdrowia lub życia, należy zadbać, o ile to możliwe, o obecność i pomoc osoby trzeciej.

Nie należy lekceważyć ani przypisywać tylko szczególnemu stanowi psychicznemu lub fizycznemu żadnego sygnału o nieposzanowaniu lub krzywdzie pochodzącego od osoby bezradnej.

Normy obowiązywania Reguły wraz z Aneksami

Niniejsza Reguła zostaje wprowadzona w życie Archidiecezji Krakowskiej odpowiednim dekretem Arcybiskupa Metropolity Krakowskiego.

Zapis o przestrzeganiu zasad powyższej Reguły powinien znaleźć się w każdej nowo zawieranej umowie o współpracy ze strukturami Archidiecezji Krakowskiej, bez względu na formę tej umowy.

Zarówno w przypadku osób pełniących już zadania w Archidiecezji Krakowskiej, jak i podejmujących je w przyszłości, a szczególnie w przypadku osób duchownych (kapłanów, diakonów) i seminarzystów, zapoznanie się z treścią Reguły powinno zostać potwierdzone podpisem na załączonej do niej w Aneksie I deklaracji przechowywanej następnie w aktach osobowych.

Nieprzestrzeganie zasad zawartych w Regule może pociągnąć za sobą konsekwencje służbowe i dyscyplinarne oraz w niektórych przypadkach być podstawą do kierowania doniesień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa do właściwych instytucji kościelnych lub państwowych według prawa kanonicznego i powszechnego.

Powyższe normy nie zwalniają z przestrzegania przepisów prawa powszechnego ani kanonicznego i mogą być zmienione decyzją Arcybiskupa Metropolity Krakowskiego.