Witkacy metafizyczny

Przetłumaczono go na 31 języków, wystawiają go we wszystkich krajach świata: Japonii, Rosji, Libanie, Niemczech, Francji, ale i USA, gdzie odbyło się 60 premier „Wariata i zakonnicy”, dramatu będącego satyrą na psychoanalizę, tak popularną w Stanach – mówił na spotkaniu promocyjnym w krakowskim klubie „Pod Jaszczurami” Janusz Degler, przewodniczący komitetu redakcyjnego dzieł. Razem z Lechem Sokołem brał on udział w dwugłosie na temat teatru Witkacego.

Obaj teatrolodzy, teoretycy teatru, przede wszystkim zaś znawcy twórczości autora Szalonej lokomotywy, zgodnie podkreślali, że istnieje międzynarodowa mafia witkacologów, ludzi pasjonujących się jego twórczością. W Polsce, obok teatru Różewicza, Mrożka, Wyspiańskiego, mówi się właśnie o teatrze Witkacego. – Odróżnia go od innych autorów oryginalność i niepowtarzalność, dlatego trudno go kontynuować, można tylko parodiować – twierdził Degler.

Pisarz polityczny
W PRL-u utwory Witkacego zastępowały dramat polityczny i „komedię z trupami”, czyli nieobecny wtedy rodzaj musicalu. W 1957 r. zakazano Zygmuntowi Hübnerowi premiery „Szewców” w teatrze w Gdańsku. Do 1970 r. grały ich tylko teatry studenckie. W czasie rządów autorytarnych w Portugalii tamtejszy parlament wstrzymał premierę „Matki”, co podobno spowodowało wybuch w 1974 roku „rewolucji goździków”.

Powodzenie „Szewców” w Polsce wzrosło w latach 80., żeby definitywnie skończyć się na początku lat 90., kiedy w inscenizacjach przestano znajdować możliwości aktualnych odniesień politycznych. Powodem mniejszego zainteresowania dramatami jest, według Lecha Sokoła, ich komizm, bo w Polsce to, co komiczne jest zawsze niedoceniane (patrz twórczość Fredry, który za życia nie trafił na Parnas). A ponadto fakt, że reżyserzy nie potrafią doszukać się ich prawdziwego przesłania. Sam Witkacy był teoretykiem teatru. W 1923 r. wydał książkę „O teatrze”. Dzisiejsi reżyserzy nie znają jego filozofii i historiozofii. Realizują przedstawienia bez tego zaplecza, przeinaczając zamysły autora, co sprowadza się do udziwnień i karykatur.

Na szczęście zdarzają się wyjątki. W Ciechanowie, Nowym Sączu młodzi ludzie przed trzydziestką od kilku lat z powodzeniem realizują spektakle według sztuk Witkacego. Ich inscenizacje są poparte szerszą znajomością twórczości autora „Nienasycenia”.