Kto ma prawo do pogrzebu kościelnego?

Ks. dr Chwastyk opisuje przypadki, w których może nastąpić odmowa udzielenia pogrzebu kościelnego. Podkreśla, że wystarczają najmniejsze oznaki pokuty, aby wierny nie został pozbawiony prawa do pogrzebu.

Czym jest pogrzeb kościelny? Dlaczego pożegnanie ciała jest takie ważne? Czy uroczystości pogrzebowe nie są bardziej dla rodziny niż dla zmarłego?

Fenomen powszechnego zwyczaju grzebania zmarłych, obecny właściwie we wszystkich kulturach, wskazuje na naturę społeczną człowieka. To inni, żyjący, czują się zobowiązani do pochówku ciała kogoś, kto był członkiem ich wspólnoty. Ten aspekt społeczny i wspólnotowy to podstawowa charakterystyka każdego pogrzebu. Udział w każdym pochówku jest wyrazem szacunku, wdzięczności i jedności ze zmarłym i jego bliskimi. Jeśli jest to pogrzeb kościelny, katolicki, równie istotny jest też aspekt religijny pochówku. Instytucja pogrzebu kościelnego została zbudowana w oparciu o respekt wobec Boga i wszystkiego, co zostało przez Niego darowane i uświęcone. Chodzi tu o bycie z Bogiem w tej trudnej po ludzku chwili, razem we wspólnocie Jego ludu, oraz o szacunek wobec ciała osoby ochrzczonej i uświęcanej sakramentami. Stąd w obrzędach pogrzebowych Święta Matka Kościół poleca zmarłych miłosiernemu Bogu i oddaje cześć ciałom zmarłych, które były świątynią Ducha Świętego, przynosząc zmarłym duchową pomoc, a żyjącym daje pociechę płynącą z nadziei i wiary w zmartwychwstanie wszystkich z Chrystusem. Przy tak rozumianym pogrzebie ważna jest zarówno osoba zmarłego, jak też wspólnota żyjących, jednocząca się przy Bogu w świętych obrzędach.

Czy istnieje prawo do pogrzebu kościelnego? Kto ma takie prawo?

Uprawnienie do otrzymania pogrzebu kościelnego wynika nie tylko z obowiązku społeczności chowania zmarłych, ale także z godności, jaką człowiek otrzymuje przez fakt przyjęcia wiary i sakramentu chrztu. Prawo do pogrzebu kościelnego przynależy z natury wszystkim ochrzczonym, czy – jak się podkreślało w przeszłości – odrodzonym przez chrzest i pozostającym w stanie łaski. Udzielenie ochrzczonemu uprawnienia do pogrzebu jest obecnie potwierdzone przez kanon 1176 §1 Kodeksu Prawa Kanonicznego, czytany łącznie z kanonami 96 i 204. Stąd można twierdzić, że wraz z przyjęciem chrztu zyskuje się prawo do pogrzebu kościelnego.

Czy można odmówić pogrzebu kościelnego?

"Z kim za życia nie jesteśmy w komunii, z tym nie możemy być w komunii po śmierci". Te słowa Leona Wielkiego (V w.) wskazują, że już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa uznawano za bardzo ważne pozostawanie w jedności z Kościołem. Ci katolicy lub « ex-katolicy», którzy nie są już w pełnej komunii lub czynią szkodę wspólnocie przez jakiś grzech publiczny, sami się ograniczają w korzystaniu ze swych uprawnień w Kościele. Czasem powodują ograniczenie możliwości respektowania ich praw, bo konieczna jest ochrona przed publicznym złem i skandalem. Kościół ogranicza wtedy korzystanie z prawa do pogrzebu z uwagi na troskę o dobro wspólne. Trzeba jednak pokreślić, że pierwszym autorem ograniczenia jest sama osoba, jej postępowanie; decyzja Kościoła dotycząca pogrzebu to tylko konsekwencja, z reguły o charakterze deklaratywnym.

W jakich sytuacjach Kościół odmawia pogrzebu?

Kościół nie udziela pogrzebu nieochrzczonym, chyba że rozpoczęli już przygotowanie do chrztu (katechumeni) lub - w przypadku zmarłych dzieci - rodzice mieli zamiar je ochrzcić. Odmowa pogrzebu osoby ochrzczonej zdarza się niezwykle rzadko. Jest podyktowana szacunkiem wobec publicznie znanej woli zmarłego, który za życia deklarował, że nie chce pogrzebu katolickiego lub że jest przeciwny wierze katolickiej, jej dogmatom, czy istotnym zasadom moralności chrześcijańskiej. Kanon 1184 mówi o notorycznych apostatach, heretykach i schizmatykach, o osobach, które wybrały kremację z motywów przeciwnych wierze chrześcijańskiej, o innych jawnych grzesznikach, którym nie można przyznać pogrzebu bez publicznego zgorszenia wiernych. Kościół szanuje jednak zawsze zmianę tej woli przez umierającego. Jeśli przed śmiercią dał oznaki pokuty, choćby niepublicznie, nie zostanie pozbawiony pogrzebu kościelnego.