Troskliwy opiekun

Mały Jezus, spoglądając na opiekuna z figlarnym uśmiechem, sięga do stojącego na stole koszyka z owocami. Czy to zwykła scenka rodzajowa z dzieciństwa Zbawiciela?

Sebastián MartínezŚw. Józef z małym Jezusem olej na płótnie, ok. 1650Muzeum Prado, Madryt

Zastanawia wyeksponowanie owoców na pierwszym planie. Zapewne nieprzypadkowo są to winogrona i granaty. Winogrona to symbol Chrystusa, którego nazywano nawet mistycznym winogronem. Owoce te nawiązują do ustanowienia Eucharystii, ponieważ z winogron robi się wino. Z kolei granat symbolizuje zarówno mękę Pańską (z powodu soku krwistego koloru), jak i zmartwychwstanie. W starożytności był bowiem atrybutem Persefony, żony Hadesa (greckiego boga świata zmarłych), powracającej każdej wiosny z krainy umarłych. Oznaczał więc nieśmiertelność.

Święty Józef chyba instynktownie wyczuwa, że Jezusowi zagraża jakieś niebezpieczeństwo. Patrzy na Niego z troską i próbuje odciągnąć Go od kosza z owocami.

Święty Józef pełnił niezwykle ważną rolę opiekuna Jezusa i Maryi. Mimo to wiadomo o nim bardzo niewiele. W sztuce sakralnej, nawet gdy go przedstawiano, z reguły nie był głównym bohaterem dzieła. Sytuacja zmieniła się po Soborze Trydenckim, który mocno podkreślił znaczenie św. Józefa w wychowywaniu Jezusa. Zaowocowało to później wieloma obrazami pokazującymi sceny zaledwie zasygnalizowane w Biblii, a przedstawiające dzieciństwo i wczesną młodość Zbawiciela.

Józef trzyma w prawej ręce ukwieconą gałązkę. To nawiązanie do legendy opisanej przez jeden z apokryfów (pism opowiadających o wydarzeniach biblijnych, nie uznanych jednak przez Kościół za wiarygodne i natchnione). Według tej legendy kapłani w Judei szukali godnego małżonka i opiekuna dla Maryi, prosząc Boga o wskazanie właściwego kandydata. W tłumie stał także Józef. Trzymana przez niego gałązka w sposób cudowny zakwitła. Kapłani odczytali to jako znak, że właśnie Józefowi mają oddać rękę Maryi.

Leszek Śliwa