30 lat temu rząd Tadeusza Mazowieckiego uzyskał wotum zaufania

Również pod koniec grudnia 1989 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie Konstytucji PRL, przywracając historyczną nazwę państwa - Rzeczpospolita Polska - oraz dawne godło: orła w koronie. Z ustawy zasadniczej usunięto m.in. ideologiczny wstęp, zdania o socjalizmie i gospodarce planowej oraz regulacje dotyczące przewodniej roli PZPR. Suwerenem stawał się naród rozumiany jako wspólnota równoprawnych obywateli, który "sprawuje władzę przez swych przedstawicieli wybieranych do Sejmu, Senatu i do rad narodowych; sprawowanie władzy następuje także poprzez wyrażanie woli w drodze referendum". W swoją pierwszą podróż zagraniczną premier Mazowiecki wyruszył do Watykanu. Do tego momentu każdy z premierów PRL po objęciu urzędu udawał się do Moskwy.

Kilka tygodni później wydarzenia w "obozie socjalistycznym" zaczęły przyspieszać. Podczas wizyty w Warszawie kanclerza RFN Helmuta Kohla wieczorem 9 listopada 1989 r. pojawiły się informacje o otwarciu granic między Berlinem Zachodnim a NRD. Upadek muru berlińskiego przerwał historyczną wizytę i Kohl na dwa dni powrócił do Bonn. 12 listopada w Krzyżowej Tadeusz Mazowiecki i Helmut Kohl wzięli udział w mszy świętej, która uznana została za symboliczny przełom w stosunkach polsko-niemieckich. Uścisk premiera i kanclerza, uwieczniony przez fotografów, stał się także symbolem przemian zachodzących w Europie Środkowej. Pod koniec listopada, podczas wizyty w ZSRS, Mazowiecki jako pierwszy premier Polski złożył kwiaty na grobach polskich oficerów w Katyniu.

Do końca roku we wszystkich krajach "demokracji ludowej" upadły reżimy komunistyczne. Przed rządem Tadeusza Mazowieckiego stanęły kolejne wyzwania, m.in. związane z kwestią szybkiego zjednoczenia Niemiec i, co z tym się wiązało, z ostatecznym uregulowaniem sprawy granicy na Odrze i Nysie. W ciągu kilku kolejnych miesięcy uzgodniono rozwiązanie struktur wojskowych, a następnie politycznych Układu Warszawskiego.

Optymizm "jesieni ludów" przeminął wiosną 1990 r., gdy duża część społeczeństwa zaczęła odczuwać negatywne skutki reform gospodarczych. Udało się stłumić hiperinflację i doprowadzić do zapełnienia półek sklepów. Na stolikach turystycznych i łóżkach polowych rodził się wolny handel. Powstawały tysiące nowych przedsiębiorstw. Mimo to jednocześnie dramatycznie rosły koszty życia, zaczynało wzrastać bezrobocie. Niewydolne wielkie zakłady przemysłowe stanęły na skraju bankructwa. W roku 1990 opinię publiczną bulwersowały też pierwsze ujawniane afery gospodarcze oraz uwłaszczanie się postkomunistycznej nomenklatury. Krytykowano również rezygnację z prób rozliczenia funkcjonariuszy dawnego systemu. Symbolem bezwładu rządu w kontroli nad Służbą Bezpieczeństwa był trwający wiele tygodni proceder niszczenia akt. Na nastroje społeczne wpływała także tzw. wojna na górze.

Już pod koniec grudnia 1989 r. opinia publiczna dostrzegała nasilający się konflikt między premierem a przewodniczącym "Solidarności" Lechem Wałęsą. Tadeusz Mazowiecki nie konsultował swoich decyzji z liderem "S", który uznał, że jest to próba zepchnięcia go na margines życia politycznego. Wałęsa dążył też do objęcia urzędu prezydenta. Jego głównym hasłem stało się "przyspieszenie" przemian. Było to wyraźne oskarżenie rządu o ich hamowanie, szczególnie w sferze usuwania pozostałości komunizmu. W mediacje pomiędzy zwaśnionymi politykami zaangażował się nawet papież Jan Paweł II.

Było już jednak za późno. Latem 1990 r. obóz "Solidarności" był już ostatecznie rozbity. W tym samym czasie rząd Mazowieckiego popierało 47 proc. ankietowanych, ponad 40 proc. mniej niż w styczniu tego roku. Mimo to Mazowiecki zdecydował się na start w wyborach prezydenckich. Poniósł w nich zaskakującą dla wszystkich klęskę. Mazowiecki podał gabinet do dymisji 25 listopada 1990 r., następnego dnia po swojej porażce w wyborach prezydenckich, w których starcie o drugą turę przegrał z polonijnym biznesmenem Stanem Tymińskim. 14 grudnia 1990 r. premier wygłosił ostatnie przemówienie sejmowe: "Wartości, którym służyłem, będę bronił nadal. W interesie Polski otwartej, tolerancyjnej i demokratycznej. Polski wiernej swym najlepszym tradycjom narodowym i chrześcijańskim. Polski, o której innym już kształcie sam naród wydaje świadectwo, zwracając się: Ojczyznę wolną pobłogosław, Panie. Polski, której dobro jest ponad każdym naszym zniechęceniem, ponad urazami i porażkami. Te mijają, a Ona trwa". "Sądzę, że byliśmy rządem rzeczywistym" - stwierdził Mazowiecki, przewodnicząc po raz ostatni Radzie Ministrów 3 stycznia 1991 r. Opinie historyków są zgodne z tą myślą.

Okres jego premierostwa jest uważany za kluczowy dla polskiej transformacji ustrojowej. Przyjęty wówczas model przemian gospodarczych był kontynuowany przez kolejne rządy III RP. Również dokonujący się wtedy zwrot geopolityczny nadał ton polskiej polityce zagranicznej. Spór o koszty transformacji i nierozliczenie z przeszłością wpływa na oceny rządu Tadeusza Mazowieckiego. Bez wątpienia jednak skala dokonujących się wówczas przemian gospodarczych, społecznych, kulturowych, politycznych oraz w sferze symbolicznej determinuje postrzeganie tego polityka jako jednego z najważniejszych architektów przełomu roku 1989. Więcej do przeczytania - w serwisie historycznym Dzieje.pl