„Zwiastowanie” na płótnie Fransa Pourbusa młodszego

W tradycyjnych przedstawieniach sceny zwiastowania Pańskiego Duch Święty pojawia się gdzieś w narożniku kompozycji, a uwagę widza skupia wyłącznie rozmowa pomiędzy Najświętszą Marią Panną a archaniołem Gabrielem.

Frans Pourbus młodszy Zwiastowanie olej na płótnie, ok. 1619 Muzeum Sztuk Pięknych, Nancy, Francja

Flamandzki artysta Frans Pourbus złamał jednak tę konwencję. Na jego obrazie Duch Święty pod postacią białej gołębicy, otoczony promienistą glorią, znajduje się w samym centrum.

Zwiastowanie odbywa się w nieokreślonej, ciemnej przestrzeni, rozświetlonej tylko nadnaturalnym światłem. Archanioł właśnie z gracją ląduje na ziemi. W ręce trzyma gałązkę białej lilii, symbolizującej czystość Maryi. Zaskakuje Ją podczas modlitwy, klęcznik jest jedynym meblem znajdującym się w pomieszczeniu. Maryja, klęcząc, zwraca się w kierunku anioła, jednocześnie składając mu głęboki pokłon. Artysta przedstawił chwilę, w której podjęła już decyzję. Podkreślił to, zapisując przed Jej ustami wypowiedziane przez Nią słowa: ECCE ANCILLA DOMINI („Oto ja służebnica Pańska”) (Łk 1,38). Rozumiemy, że przed chwilą anioł odpowiedział na jej wątpliwości zanotowane przez ewangelistę: „Jakże się to stanie, skoro nie znam męża?” (1,34), skoro wskazuje palcem Ducha Świętego.

Całą górną połowę kompozycji zajmuje świat niebiański, oddzielony chmurami od ziemskiej rzeczywistości. Niebo wypełniają tłumy aniołów wyrażających swą radość z podjętej przez Maryję decyzji.

Urodzony w Antwerpii Frans Pourbus (1569–1622) był reprezentantem trzeciego już pokolenia rodziny wybitnych malarzy. Jako świetny portrecista był artystą poszukiwanym przez najważniejsze dwory europejskie. Najpierw pracował w Brukseli, następnie w Mantui, a w 1609 roku przyjął zaproszenie do Paryża, na dwór królowej Francji Marii Medycejskiej. „Zwiastowanie” namalował dla kościoła św. Jakuba w Paryżu.