Wielki myśliciel

Francisco de Goya y Lucientes, "Św. Grzegorz", olej na płótnie, 1796–1799, Muzeum Romantyczne, Madryt

Francisco de Goya y Lucientes, „Św. Grzegorz”.
Olej na płótnie, 1796–1799, Muzeum Romantyczne, Madryt.

Imponująca postać papieża w bogatych szatach pontyfikalnych i błyszczącej tiarze jest tu symbolem nie tylko godności i dostojeństwa. Wydaje się, że papież zapomina o jakichkolwiek splendorach. Nie patrzy na widza. Siedzi pochylony nad grubą księgą, którą zapisuje gęsim piórem. Od razu widzimy, że to portret przede wszystkim wielkiego myśliciela. Tak widział Francisco Goya św. Grzegorza Wielkiego (540–604) – papieża i benedyktyna, reformatora liturgii, ewangelizatora ludów barbarzyńskich.

Obraz Goyi powstał w epoce oświecenia, gdy negujący myśl katolicką filozofowie coraz głośniej kwestionowali dokonania intelektualne chrześcijaństwa. Przedstawiali Kościół jako wspólnotę ludzi nienowoczesnych, zacofanych, odwróconych plecami do świata nauki, kultywujących tylko ludową pobożność, uważaną przez „oświeconych” za zabobonną.

Właśnie wtedy, jako zaprzeczenie tym coraz bardziej rozpowszechniającym się stereotypom, powstawały obrazy pokazujące doktorów Kościoła, ludzi łączących pobożność z głęboką wiedzą, czołowych intelektualistami w czasach, w których żyli. Jedna z madryckich kongregacji religijnych zamówiła u schyłku XVIII wieku u najsławniejszego wówczas hiszpańskiego malarza portrety czterech doktorów Kościoła: świętych Ambrożego, Augustyna, Hieronima i Grzegorza.

Dawniej zwykle malowano ich z licznymi atrybutami podkreślającymi duchowość i Bożą inspirację ich dzieł. Goya jednak postanowił pokazać ich przede wszystkim jako ludzi łączących mądrość z pobożnością. Dlatego nie znajdziemy na tych obrazach Ducha Świętego, aniołów czy nadnaturalnego światła. Św. Grzegorz, papież myśliciel, miał tu świadczyć o intelektualnych dokonaniach ludzi Kościoła.