Za ciasno za kratami

Tomasz Rożek

|

GN 01/2010

publikacja 07.01.2010 15:57

Polskie więzienia są przeludnione. Więźniowie masowo skarżą się sądom na warunki, w jakich odbywają kary. W zeszłym roku żądali od państwa polskiego 370 mln złotych odszkodowań.

Za ciasno za kratami EAST NEWS/SE

W Polsce w 87 więzieniach i 70 aresztach wyroki odsiaduje ponad 85 tys. osób. Ale to nie wszyscy skazani. Na wolności przebywa prawie 41 tys. osób, które powinny siedzieć w więzieniach. Część z nich nie zgłosiła się do odbywania kary, ale dla części po prostu nie ma miejsca.

Trzy metry kwadratowe
Prawdziwa lawina pozwów przeciwko Skarbowi Państwa ruszyła po wyroku, jaki w maju 2008 r. wydał Trybunał Konstytucyjny. Orzekł, że każdy więzień musi mieć zapewnione 3 mkw. celi. Kilka miesięcy wcześniej Sąd Najwyższy uznał, że odsiadywanie kary w zbyt ciasnych celach narusza dobra osobiste skazanego. Trudno się z tym werdyktem nie zgodzić. 3 mkw. dla jednego więźnia to dramatycznie mało. W innych krajach europejskich normy są znacznie wyższe. W Holandii czy Norwegii wynoszą nawet 10 mkw. Ale więźniowie nie skarżą się na to, że mają znacznie mniej miejsca niż skazani w innych krajach europejskich. Skoro polskie prawo przewiduje normę 3 m, sądy nie mogą tego zmienić. Problem w tym, że w wielu wypadkach osadzony nie ma do dyspozycji nawet tej niewielkiej powierzchni, którą gwarantuje prawo. Sytuacja jest delikatna, bo w odbiorze społecznym jakiekolwiek luksusy skazanym się nie należą. W końcu w więzieniu są za karę. Ale czy luksusem są 3 mkw. podłogi?

Więźniowie skarżą Polskę
Polskie prawo dopuszcza, że w wyjątkowych sytuacjach dyrektor więzienia może złamać „zasadę 3 metrów”. Nie określa jednak, jakie są to sytuacje i jak długo „zagęszczenie” może trwać. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego sprzed ponad roku mówi, że zmniejszanie przepisowych 3 mkw. jest uzasadnione tylko w bardzo wyjątkowych sytuacjach, takich jak na przykład bunt więźniów czy pożar w więziennych budynkach. Trybunał podkreśla też, że taka sytuacja może mieć miejsce tylko przez bardzo krótki czas. W Europejskim Trybunale Praw Człowieka w Strasburgu czeka na rozpatrzenie około 160 wniosków polskich więźniów, głównie tych, którzy już wyszli na wolność i żądają zadośćuczynienia za warunki, w jakich przebywali. Na razie Strasburg przyznał rację dwóm skarżącym. Skarb Państwa musi wypłacić 3 tys. euro osobie, która przebywała w więzieniu we Wrocławiu, oraz 3,5 tys. osadzonemu w Koszalinie. W obydwu tych więzieniach przeludnienie wynosiło 110 proc. W polskich więzieniach i aresztach przeludnienie wynosi 102 proc. Z pozoru to niewiele (na Cyprze przeludnienie oblicza się na 170 proc., na Węgrzech i we Włoszech – 140 proc.), ale to średnia. W wielu polskich więzieniach przeludnienie osiąga 130 proc. (np. w Białej Podlaskiej i Łowiczu). Poza tym statystyki w innych krajach liczone są według miejscowych norm. Co innego znaczy przeludnienie 110 proc. tam, gdzie norma na więźnia wynosi 10 mkw., a co innego w Polsce.

Czas na poprawę
W maju 2008 roku Trybunał Konstytucyjny dał Ministerstwu Sprawiedliwości 18 miesięcy na uregulowanie sytuacji. Ten termin minął 6 grudnia. Od tego momentu każdy więzień ma prawo domagać się odszkodowania za każdy dzień spędzony w celi, w której miał do dyspozycji mniej niż 3 mkw. Ministerstwo wzięło się do pracy, przeludnienie w więzieniach się zmniejszyło. Brakuje jednak pieniędzy na nowe zakłady karne. Co roku powinno powstawać w więzieniach 4 tys. nowych miejsc. Tymczasem w tym roku powstanie tylko 800, a w 2010 r. w sumie prawie 1300. Pierwszy minister sprawiedliwości rządu PO–PSL Zbigniew Ćwiąkalski zachęcał do częstszego stosowania kar ograniczenia wolności zamiast kar więzienia. W życie wszedł przed kilkoma miesiącami elektroniczny dozór więźniów. Docelowo może z niego korzystać 11 tys. skazanych. Dostaną oni elektroniczne opaski, które będą informowały centralę monitoringu o każdej próbie opuszczenia zaleconego przez sąd terenu. Skazani za niewielkie wykroczenia nie będą zajmowali miejsc w aresztach czy więzieniach.

Ile kosztuje więzień?
Choć może brzmieć to jak żart, poprawa warunków odbywania kary przez więźniów oznacza oszczędności dla Skarbu Państwa. Trudno bowiem podejrzewać, że młodociany przestępca zamknięty w jednej celi z kilkoma recydywistami da się zresocjalizować. Najpewniej wróci do więzienia. Oczywiście na koszt podatników. Jako recydywista nie może już być objęty częściowym ograniczeniem wolności. Recydywiście nie należy się także prawo uczestnictwa w systemie elektronicznego nadzoru. Ten więzień zostanie aresztowany i osadzony w więzieniu, a to kosztuje najwięcej. No właśnie, ile w Polsce kosztuje utrzymanie jednego więźnia? Żeby ustalić tę kwotę, trzeba policzyć koszty wyżywienia, koszty inwestycyjne, a także utrzymanie służby więziennej. Wszystko razem sumuje się do 2,3 tys. złotych miesięcznie (77 złotych dziennie albo 28 tys. złotych rocznie). Co roku nakłady na więziennictwo są większe. W tym roku z budżetu państwa wydamy na ten cel 3,2 mld złotych. To jedna czwarta całego budżetu Ministerstwa Sprawiedliwości. Te koszty na pewno będą wyższe, gdy więźniowie masowo zaczną dochodzić swoich praw, a sądy przyznawać im rację. W zeszłym roku osadzeni żądali 370 mln złotych odszkodowań. W 2007 roku więźniowie złożyli 526 skarg, w 2008 roku już 1211, a w tym roku ich liczba może przekroczyć 1600. W pierwszym kwartale 2009 roku wpłynęło 400 wniosków. Skarżą się głównie więźniowie, który skończyli już odbywanie kary. Stąd poprawienie stanu, w jakim w Polsce odbywa się kary, nie będzie oznaczało natychmiastowego zmniejszenia liczby pozwów.

W polskich więzieniach siedzi kilkanaście tysięcy osób, które w wielu zachodnich krajach w ogóle nie byłyby aresztowane. Swoje winy odpracowałyby, malując ławki w parku, plewiąc miejskie klomby czy pomagając w domach starości lub szpitalach. W skrócie – pracując na rzecz lokalnych społeczności. Korzyści z przyjęcia takiego rozwiązania jest kilka. Skazany pracujący i przebywający w swoim środowisku jest przestrogą dla innych, a równocześnie nie nabiera złych nawyków od przestępców, z którymi odsiadywałby wyrok. Dla lokalnych organizacji samorządowych praca takiej osoby oznacza oszczędności. Przede wszystkim jednak jego pobyt w więzieniu nie obciąża budżetu państwa.

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.