Taką scenę opisał w XV wieku Jan Długosz, a czterysta lat później namalował Jan Matejko. Widzimy, jak biskup Stanisław próbuje zaapelować do sumienia króla i ostrzega go przed Bożą karą, wskazując na niebo. Bolesław patrzy na niego z gniewem.

Tak zdaniem najsławniejszego polskiego kronikarza zaczął się konflikt, w wyniku którego biskup stracił życie, a król koronę. Oczywiście piękna Krystyna jest postacią fikcyjną, a konflikt między Stanisławem a Bolesławem dotyczył zapewne zupełnie innych spraw, niemniej jednak romantyczna legenda przemawiała do wyobraźni. Dowodzi tego recenzja obrazu Matejki zamieszczona w „Biesiadzie Literackiej” w roku 1878: „Wszystko tu wre i płonie! Rozkosz zaskoczona na gorącym uczynku przez śmiałego pasterza i gniew, który w postaci Bolesława wybuchać zaczyna. Wszystko tu kipi, grzmi i grozi: grzmi św. Stanisław, grozi król zaskoczony znienacka, wre przerażoną rozkoszą kochanka królewska, Krystyna z Burzenina w objęciu królewskim. Nawet obszyta gronostajami szkarłatna kotara rzuca dokoła ognisto-krwawe odblaski. W tym małym obrazku jest wielka siła”.

Matejko zawarł na obrazie również ukryte treści symboliczne. Z lewej strony na posadzce leży hełm, na który pada jasny snop światła. To tzw. szyszak wielkopolski. W XIX wieku archeolodzy odkryli w Wielkopolsce kilka takich hełmów i pojawiła się teoria, że należały one do pierwszych królów z dynastii Piastów. Obecnie wiemy, że to hełmy pochodzenia ruskiego, popularne wówczas wśród dowódców w całej Europie wschodniej, ale wówczas uważano je niemal za symbol władców Polski. Upadek tego hełmu na ziemię miał być zapowiedzią upadku grzesznego monarchy.

x

Leszek Śliwa