Opiekuńcze anioły

Kim jest chłopiec prowadzony za rękę przez anioła? To Tobiasz, syn pobożnego Żyda o tym samym imieniu, którego historię opowiada księga zawarta w Starym Testamencie.

Jacek Malczewski "Tobiasz z aniołami", olej na desce, ok. 1908 r. Muzeum Śląskie, Katowice

Gdy stary Tobiasz oślepł, wysłał syna w daleką i niebezpieczną podróż, by odzyskał pieniądze oddane niegdyś przez ojca na przechowanie jednemu z przyjaciół. Archanioł Rafał zaofiarował się jako towarzysz podróży młodego Tobiasza. Po drodze opiekował się nim, doradził mu także, by złowił rybę w rzece Tygrys. Potem żółcią tej ryby przywrócił wzrok jego ojcu. Artyści często podejmowali ten temat. Zwykle nie skupiali jednak swej uwagi na uzdrowieniu starego Tobiasza, lecz na opiece, jaką roztoczył Rafał nad jego synem.

Na obrazie Jacka Malczewskiego widzimy Tobiasza niosącego złowioną rybę i Rafała delikatnie obejmującego chłopca. Polski artysta dodał także idących za nimi dwóch innych archaniołów: Gabriela i Michała. Gabriel, archanioł wybrany przez Boga do zaniesienia Najświętszej Maryi Pannie nowiny o tym, że zostanie Matką Boga, trzyma w ręce lilię – symbol czystości Maryi. Michał, jako pogromca szatana i strażnik raju, przedstawiony jest z mieczem, który trzyma za plecami.

Najbardziej zaskakujące jest to, że Malczewski przedstawił archaniołów jako postaci kobiece, co dodatkowo podkreśliło pełnioną przez nich tutaj funkcję opiekuńczą. Wszyscy mają zresztą twarz jednej i tej samej kobiety – Marii Balowej, wielkiej miłości i muzy artysty.

Jak ustalił Michał Burdziński z Muzeum Śląskiego w Katowicach, zgodnie z rodzinną tradycją obraz wisiał nad łożem śmierci Malczewskiego, który zmarł w 1929 roku w wieku 75 lat, dotknięty utratą wzroku jak ojciec Tobiasza.

Leszek Śliwa