Ossolineum jest dziełem hojnego mecenatu hrabiego Józefa Maksymiliana Ossolińskiego, który w 1817 r. (a więc wtedy, kiedy wydawało się, że Europa pogodziła się z nieobecnością Polski na mapie) zdecydował o powstaniu fundacji gromadzącej ślady polskiej kultury. Kierowała nim opatrznościowa intuicja, że być może Polacy będą musieli jeszcze długo czekać na swoją szansę, ale by mogli ją wykorzystać, muszą być do tego przygotowani. Muszą mieć świadomość własnej tradycji, kultury oraz obowiązków wobec wspólnoty.

Rdzeniem ulokowanej we Lwowie instytucji stała się kolekcja rodowych muzealiów i zbiorów bibliofilskich. Projekt od samego początku był nowoczesny, gdyż zakładał, że nowa instytucja będzie nie tylko gromadziła i udostępniała zbiory, ale także prowadziła działalność naukową oraz zajmowała się edukacją. Całość była utrzymywana z części majątku fundatora. W 1828 r. biblioteka Ossolińskich otrzymała ważne uzupełnienie dzięki przejęciu wspaniałej kolekcji dzieł sztuki książąt Lubomirskich. Były w niej dzieła malarstwa polskiego i europejskiego, a także bezcenny zbiór rysunków i grafik Albrechta Dürera, Petera Paula Rubensa oraz Rembrandta. W siedzibie Zakładu odbywały się spotkania naukowe, wystawy, prelekcje i koncerty. W jego oficynie nie tylko wydano „Słownik języka polskiego” Samuela Bogumiła Lindego, ale po uzyskaniu przez Galicję autonomii opracowano tam polskie podręczniki dla całego zaboru austriackiego. W okresie międzywojennym Ossolineum zaczęło wydawać Bibliotekę Narodową, edycję klasyki naszej literatury.