Święta z barankiem

Jesteśmy świadkami dramatycznej chwili. Oprawca mieczem przecina gardło świętej Agnieszki.


Juan Vicente Masip
„Męczeństwo św. Agnieszki”
olej na desce, 1540–1545, Muzeum Prado, Madryt

Widoczna z prawej strony zrozpaczona rodzina męczennicy jest powstrzymywana przez żołnierzy. A z lewej strony rozkazy wydaje Semproniusz, cesarski namiestnik. Z nieba przylatują na chmurze anioły, które mają już dla Agnieszki przygotowaną koronę i palmę męczeństwa.

Agnieszka była jedną z męczennic zamordowanych w Rzymie w czasach cesarza Dioklecjana, na początku IV wieku. Jej rodzice potajemnie wyznawali chrześcijaństwo i wychowali ją zgodnie z zasadami tej wiary. Odrzuciła propozycję małżeństwa, złożoną jej przez syna namiestnika, mówiąc, że jest już poślubiona Chrystusowi. Semproniusz z zemsty kazał ją spalić na stosie, płomienie jednak jej się nie imały (zwęglone resztki stosu widzimy na pierwszym planie). Wówczas okrutny Semproniusz kazał zabić świętą mieczem.

Agnieszka ubrana jest w białą szatę symbolizującą czystość i niewinność. W chwili śmierci obejmuje małego baranka, który jest jej nieodłącznym atrybutem. Baranek oznacza, że Agnieszkę zamęczono z powodu miłości do Chrystusa, Baranka Bożego. Drugą przyczyną skojarzenia baranka z Agnieszką było... imię świętej.

Łacińskie imię Agnes (Agnieszka) pochodziło z greckiego słowa hagné (czysta, dziewicza). W starożytnym Rzymie kojarzyło się jednak z agnus – łacińskim słowem oznaczającym baranka. Tak więc baranek – symbol Chrystusa – stał się jednocześnie atrybutem św. Agnieszki. I to nie tylko w sztuce.

Skojarzenie było tak mocne, że gdy w Polsce średniowiecznej popularne stało się imię Agnieszka, przekształcane często w Jagnieszka, Jagienka czy Jagna, powstało również słowo „jagnię”, oznaczające młodą owieczkę.